Libraría Versus, Vigo, 20/01/2023. Presentación de La ilusión (La Documental, 2022), de Antonio Doñate.
Falemos primeiro sobre a ilusión. Sobre unha ilusión. Para ter unha maior perspectiva. Quero lembrar un tipo de ilusión xenuína. Por exemplo, a de Eric Hobsbawn cando evocaba o espírito de 1945 como un tempo de grandes esperanzas. Era unha ilusión antifascista.
Pero no 45 España está noutra película.
Na España dos estertores de Franco tampouco hai ilusión antifascista, non desde o ámbito oficial. Hai ilusión reformista. Só hai pequenos gromos de ilusión xenuína nos sectores que serán marxinalizados nas seguintes décadas, os que avogaban pola ruptura democrática.
A reforma é unha revolución pasiva (nos termos de Antonio Gramsci). A revolución pasiva prodúcese cando unha sociedade precisa, obxectivamente, emprender grandes mudanzas debido á súa propia evolución ou á nova conxuntura económica ou política, pero esta transformación é dirixida desde arriba. A revolución pasiva xera o seu propio “desencanto”: como na peli dos Panero.
No Estado español da altura hai ilusión de cambio, ilusionismo máis ben. Epidérmico. O PSOE de González, ese mago malicioso, é o pau de palleiro. As consignas: modernización, contención da loita de clases e das reivindicacións nacionais e proxecto de “europeízación” entendido como significante baleiro, telos ao que dirixirse.
No caso galego, isto conduce ao país a un proceso de gran transformación (nos termos de Karl Polanyi): a Galicia dos 80 era aínda un país cun sector primario moi forte, coas consecuencias sociais da emigración dos 50 e 60 aínda recentes e cun sector industrial fordista a desmantelar.
O posmoderneo dos 80 convive aínda cunha sociedade tradicional ampla e cun movemento obreiro bastante articulado (e pronto traizoado). Non é tempo, aínda, de homologación xeralizada, nos termos de Pier Paolo Pasolini. O mellor exemplo son os índices de abstención disparados nas eleccións en Galicia. Había toda unha sociedade que estaba a outra cousa. Ás súas cousas.
O proceso ilusionista céntrase no eido cultural: apertura do dicible no ámbito das artes. Movida de Madrid e de Vigo. O punk dos Pistols en lugar do punk dos Clash, xa non digamos do punk dos Crass, este directamente reptará polo subsolo. Pegamoides vs. Rock radical vasco. Ouka Lele vs. Alfonso Sastre. El Kremlim vs. as casiñas proletarias de Teis que amamantaban os Grapos ou a Moncho Reboiras.
A homologación pasoliniana faise clara nos anos 90, despois dos fastos do 92 (Olimpiadas de BCN, Expo de Sevilla) e do 93 (reinventio do Xacobeo e rexionalismo fraguista para ir dosificando a españolización). Para Pasolini, a homologación é un tipo de penetración do poder no sentido común das clases populares que nin o fascismo conseguira. España, e aínda máis Galicia, pasa de ser unha sociedade recén saída do subdesenvolvemento a outra moldeada polos estándares da cultura globbish, que en Galicia toma a forma de madrileñización.
Este proceso estase a rematar agora. A Vialización de Vigo emprendida polo caballerismo é unha sorte de culminación. Terceirización a través da turistificación low cost. Outro síntoma: o vertixinoso da gran substitución lingüística do galego polo castelán que se produce nos últimos anos.
O motor económico da homologación foi o cemento: a burbulla inmobiliaria. Por dicilo doutro xeito: non se entende El País de las Tentaciones sen Jesús Gil ou El Pocero. Todo forma parte do mesmo universo. Os coches bomba de ETA eran a única sombra para o “España va bien”.
No remate dos felices 90 comeza Antonio Doñate a revisar as ilusións do pasado e do presente no seu estupendo libro. Son os 2000, a data do futuro na cultura pop xa é a data dos calendarios do presente. Por iso o futuro foi cancelado. Só hai fin da historia trufada de explosións de rabia, como a que sentía Kurt Cobain cando se pasaba coa farlopa. Un dos síntomas que lembro da homologación foi a explosión do grunge e a posterior proliferación de grupos indie (daquela, aquí, chamados noise). Antes, os Ramones aínda serían teloneados polos Suaves nun pabellón do Carme cheo de jevis. Un regustiño de terceiro mundo seguía pairando entre nós. Mais agora gustábanos Nirvana, aínda que non deixabamos de sentirnos algo molestos de escoitalos tanto na radio.
As bandas españolas comezaban a cantar en inglés e soaban máis ou menos igual que as inglesas ou americanas. Eran estetas e apolíticas. Donosti Sound, Xixón Sound, Granada Sound. Galicia aínda era un lugar un chisco atrasado en comparación. Iso rematará coa aparición de Internet: igualdade para todos na desposesión cultural. Hoxe todo soa igual en toda parte.
E entón chegou a crise financeira mundial e pinchou a burbulla. Palabras como capitalismo ou loita de clases regresaron tras moitos anos de ausencia. Pero as novas xeracións perderan o fío de continuidade co movemento obreiro desmantelado a través dos sindicatos de concertación. Por iso o 15M resultaba entre irritante e naif. O cambio de clima social transforma o ilusionismo en desilusión. Non hai anacos de torta para todos. Tampouco para os máis preparados da historia.
O momento politizador rematou sendo a un tempo unha traxedia e unha farsa. O que subiu como a escuma volveu baixar sen que houbese grandes cambios. Todo o máis: un avance na homologación a través dun sistema de partidos fraccionado (como sucede en casi toda Europa) aínda que iso no estado tutelado español pode conducir a unha crise institucional de cabalo.
No presente, en que temos fillos e, por tanto, necesitamos crer en verdades, vemos proliferar neofascismos, guerra, crise dos ecosistemas, pandemias. Tamén a emerxencia de novas potencias mundiais. O mundo volveuse grande, terrible e caótico e non sabemos que podemos facer para intervir na realidade. Estamos na mediana idade, xa non temos ilusións, ou procuramos erguelas sobre bases máis sólidas.
Sem comentários:
Enviar um comentário