O significado político de Abel Caballero

En tempos fixo fortuna a caracterización das cidades galegas a través dun gran rasgo definitorio. Dicíase da Coruña que se divertía, de Compostela que rezaba, de Pontevedra que durmía e de Vigo que traballaba. Botando man daquel dito —que hoxe xa non se comparece moito coa realidade— o pintor Manuel Moldes pintou o cadro «Vigo traballa» (1986), un dos meus favoritos da produción do grupo Atlántica. Nel podemos ver unha Porta do Sol ocupada por obreiros e obreiras, cascos de buque, hélices, bigornas…, que contrasta coa Porta do Sol da actualidade, onde os selfies co dinoseto e as árbores de nadal de medidas estratosféricas constitúen a cabeza de león de todo un novo modelo de cidade.

O cadro de Moldes é un compás que nos serve para botar a vista atrás, a un tempo en que Vigo era unha cidade eminentemente industrial, e saber de onde vimos e, por comparación, cara a onde imos.

Dicía Manuel Bragado, na presentación do seu libro recopilatorio de artigos «Vigo, puro milagre» (Xerais, 2019), que sen a nosa cidade non se pode comprender a Galicia do século XX. E non lle faltaba razón. De porto de partida da emigración a América a motor económico fabril, Vigo foi, durante moito tempo, a locomotora galega. Pero Bragado engadía unha sospeita que tampouco semella desencamiñada: é moi posible que non sexa Vigo a cidade que tire da Galicia do século XXI. E é nesa sospeita, máis que razoable, onde hai que encadrar o xurdimento do caballerismo como fenómeno político.

Nada crece sobre a nada. Tampouco o populismo localista de Abel Caballero o fai. O sentimento de que Vigo non ten, a nivel galego, o recoñecemento que lle corresponde, é real, non se trata só dun constructo mediático. Existe esa corrente profunda, na psicoloxía colectiva dos vigueses e as viguesas, que acredita no esquecemento da cidade por parte das administracións autonómicas e estatais. Esa sensación é tan real como a sensación de marxinación histórica, por parte de España, que existe na psicoloxía colectiva dos galegos e galegas, independentemente da súa adscripción política. E é que, en realidade, estas dúas percepcións están máis relacionadas do que podería parecer.

Nunha entrevista recente publicada na revista Tempos Novos, Andoni Ortúzar, o dirixente do PNV, aducía a falta dunha gran cidade en Galicia, como unha das causas para que o nacionalismo, aquí, non sexa hexemónico como o é noutras latitudes. Tamén Ortúzar está ben acertado. Aínda que a idea non é nova. A intelligentsia galeguista xa chegara á mesma conclusión hai moito tempo. E da consciencia diso, a sempre frustrada tentativa de facer de Vigo a Barcelona do Atlántico que está detrás dos soños arquitectónicos de Antonio Palacios e o seu ambicioso plan  urbanístico de 1932 ou das reflexións dun intelectual recuperado pola compañía de teatro Chévere, o verinés Eloy Luis André, que escribía en 1931:

«El “pathos” del galleguismo, el decálogo de nuestra emoción colectiva como pueblo, ha de larvarse en el alma y en el corazón de la ciudad joven, de la ciudad sin tradiciones, ni sarcófagos venerandos.»

Todo un programa de acción urxente para o soberanismo galego de 2019.

Hoxe que a globalización se aprofundou, e que as escalas económicas nas que hai que pensar son superiores ás estatais, probablemente a construción da gran cidade galega pasa máis por pensar na mega área urbana que vai de Ferrol a Tui (e que continúa ata Porto), en tanto que gran área de acumulación económica e, por tanto, gran área susceptible de acumular poder demográfico, cultural e, á postre, político. Con isto presente, porén, a ninguén se lle oculta que na Galicia articulada sentimentalmente en milleiros de parroquias, a identidade local, tamén as das distintas cidades, vai seguir tendo un peso específico.

Referiuse Manuel Bragado a que Vigo é unha cidade na que tanto se ensamblan coches e se fabrican barcos coma se editan libros. Esta frase é luminosa porque nos informa de varias cousas. En primeiro lugar, de que hoxe xa non se fabrican coches aquí, só se ensamblan, o que nos fala do efecto da globalización na nosa economía e da conseguinte perda de postos de traballo no sector da automoción. Tampouco na fabricación de barcos somos o que fomos, e, de novo, a profundización da lóxica globalizadora do capitalismo internacional, está detrás dun fenómeno de reconversión que arranca xa dos tempos nos que o Estado español se preparaba para ingresar na Comunidade Económica Europea. Esa reconversión está a ser culminada no presente coa continua fuxida e peche de empresas do sector industrial no concello.

En canto ao dato de que Vigo é unha das cidades do Estado español onde máis libros se publican, alén dunha certeza para o presente, agocha en si a promesa dunha posibilidade para o futuro: na imparable terceirización da economía viguesa hai que escoller entre dúas alternativas. Por unha banda, a aposta pola economía do coñecemento e, polo tanto, por un industrialismo no que prime o alto valor engadido. Pola outra, a aposta polo sector servizos, cada vez máis en mans de grandes firmas transnacionais, e a transformación da cidade nun plató polo que se paseen os turistas en cintas mecánicas mentres os vigueses e viguesas ocupan os postos de traballo precarios e pouco cualificados que trae consigo ese modelo de cidade.

E este é o significado político de Abel Caballero: baixo a retórica do Make Vigo great again, convenientemente amplificada, en moitas ocasións de xeito pornográfico, por uns medios locais que renuncian ao seu papel crítico, Caballero está preparando a cidade, con gran retraso, por certo, a respecto das mesmas políticas acometidas noutros lugares, para a súa «disneyficación», termo popularizado nos anos noventa polo sociólogo británico Alan Bryman e complementario ao de «McDonaldizacion» de George Ritzer.

Un modelo de cidade que, baixo o lucerío e os xestos histriónicos, oculta un presente onde a emigración de xente moza regresou a Vigo e a Galicia, e que asegura un futuro de maior pobreza material e menor capacidade, por tanto, para exercer ese liderado da Galicia do século XXI do que se falaba ao principio.