O materialismo de Elvira Ribeiro

Texto escrito orixinalmente para Luzes.

Welcome to Sing Sing (Barbantesa, 2017) é un libro dividido en tres poemarios independentes (Siberia, mon amour; Welcome to Sing Sing; Playlist para unha retirada) que trata do exilio, do rescate, da recaída, do encerro, da retirada.

No poemario titulado propiamente Welcome to Sing Sing, atopamos un dos textos máis cheos de verdade e menos clasemedieiros da literatura galega. Trátase do poema en prosa titulado «Cangrexo» —termo usado nas prisións para referirse á «porta enreixada que teñen as celas de castigo ou de especial seguridade»— e unha pasaxe na que Elvira Ribeiro bosquexa, ao meu ver, un tratado filosófico e político.

A autora empéñase en demostrar que, malia toda a vontade, discursividade e imaxinación que unha persoa poida despregar, a porta do cangrexo «non se abre». Así o repite unha e outra vez, tras permitir que, co deambular da mente polas «paisaxes abertas da sabana uruguaia ou pola hidráulica das canles abertas ou polas pernas da miña nai, abertas no momento de parirme, abertas no momento de facerme ou polos días que abren tras días de ballón…», a propia mente tentase conseguir a desaparición da porta. Pero a porta do cangrexo, por máis que fabulemos, está fechada a cal e canto e non se pode franquear. «Non se abre.»

Esta ausencia de autoenganos performativos exprésaa tamén a poeta no texto «Os días de Alicia Kozameh» cando escribe: «Alguén puxo aí unhas nubes para simular que hai un ceo, outra alguén escribiu a carta de amor a unha xanela aberta, outra alguén berra, pero é unha manobra». E continúa: «A vida escorrega funil abaixo. A aterraxe é previsiblemente forzosa».

O materialismo filosófico da poeta é tan esmagador coma convincente. Nada hai que facer contra o aceiro da porta enreixada. A dureza do metal non é deconstruíble. Aquel nunca renunciará a ser o que é: pura materia hermética, impenetrable. Maciza obxectividade que, ao impoñer resistencia ao noso corpo, aparece coma algo dado. É algo dado. Real. Algo que cerca o ilimitado do noso pensar, non a base de impedir o propio pensar, senón a base de esgotalo, de deixar o pensamento noso exhausto ante a masividade inflexible e imperturbable do real.

Concedamos ao cangrexo ser a condición de posibilidade dunha certa liberdade, a liberdade solipsista do individuo illado, do mesmo xeito que a lonxitude da correa que prende o can dá a medida da súa mobilidade, pero sexamos conscientes de que non é co pensar puro —parece dicirnos a poeta— non é coa frenética actividade do esquío na roda que nunca nos move do lugar, que superaremos ese constrinxente da liberdade que é o cangrexo. Ser verdadeiramente libre, logo, significa ser quen de atravesar a porta do cangrexo sen que o «vento empantane», sen que a propia porta se convirta nunhas «fauces».

No texto titulado «Porta», pertencente ao mesmo poemario que «Cangrexo», Elvira Ribeiro constata a desaparición da utopía como lugar-faro ao que dirixirse: «mais onde vai que non existen corredoiras neste mundo. As corredoiras só se dan nos soños dos incautos». O único que existe, di a poeta, son os moito menos acolledores «corredores». O corredor xélido, monótono e impersoal é a forma do existente para a a autora. Porén, afirma a seguir, tamén existe «inevitablemente a vontade de correr».

Como Simone Weil —cuxa cita: a«porta está diante de nós; de que nos serve a vontade?», precede o poema— Ribeiro desconfía do puro voluntarismo, do idealismo que produce palabras sen acción. Se o que queda é a vontade de correr, o que queda é superar a fenda existente entre o pensar e o actuar, entre a vontade e o acto de correr —de igual xeito que para superar a fenda teoría-práctica, Simone Weil non dubidou en entrar a traballar nunha fábrica, onde deixou a saúde, para experimentar a vida da clase obreira.

A porta do cangrexo, por tanto, nunca cederá con discursos. A penas a acción de correr será quen de vencer o peche. A acción de correr. A mesma que pon en práctica Antoine Doinel, o rapaz protagonista de  Les quatre cents coups (Truffaut, 1959). Doinel é outro personaxe nada clase medieiro que, tras moitos fracasos, triunfará na súa fuxida do internado cando corra sen descanso ata á praia e consiga mollar os pés no mar.

O rostro dese Antoine Doinel que corre coma se non houbese un mañá ben podería ser o da poeta. Trátase do rostro da liberdade. O rostro que só a cámara é quen de deter, de conxelar, de frear, no derradeiro plano da fita, para que o contemplemos.