A escatoloxía de Daniel Salgado

Texto escrito orixinalmente para a revista Luzes.

O poemario de Daniel Salgado Ruído de fondo (Xerais, 2012) tiña como colofón os versos de Friederich Hölderlin pertencentes ao poema Patmos:

Onde nace o perigo

nace tamén a salvación. 

Naquel texto, Daniel Salgado xa entendía o free jazz coma o xénero onde se desprega o par perigo / redención e no que os desafíos á harmonía e ao tempo, propios dese estilo musical, debuxan unha senda cara á liberdade.

No poema teoría do free jazz, o poeta postulaba que nese estilo musical «non funciona a lóxica mercantil», que nel se presentan «contornos de animalidade», así como «a indisolúbel atracción do abismo». O free jazz, a dicir de Salgado, «cuestiona calquera relato», é «historia opaca» que «practica a liberación de todos». Así, o free jazz, consumaría a interrupción da imparable circulación do capital, produciría unha cesura do logos e permitiría unha penetración máis inmediata no sublime. Co free jazz, o relato (a racionalización do devir) se transforma en tempo a-histórico, en tempo suspendido desde o que se instaura a liberdade xeral.

Ese tempo que quebra o "natural" decorrer das cousas, ese intre en que, como dicía o poeta en Chainin´ the Trane. Homenaxe a Daniel Bensaïd (Dos tempos sombrizos, Xerais, 2013) , «a música escapa do tempo» e «a revolta que ninguén agarda, estala», equivale, pensamos, ao da irrupción da violencia divina de Walter Benjamin: a violencia que, por non ter fin algún, por ser puro acto incausado e aberto, sen vontade fundamentadora de nada, non pode ser fagocitada, transformada en medio lexítimo, polo dereito. Fronte a violencia mítica (porque mito é acreditar na indepenedencia entre dereito e violencia), que instaura e mantén o dereito, a violencia divina fulmina a continuídade do dereito sen instaurar un dereito novo. Abre un tempo baleiro, pura potencia sen acto.

A presenza espectral desta violencia divina na poesía de Daniel Salgado tamén se reflicte nos poemas en que a linguaxe é materia de reflexión. En Ensaios (Inés de Castro, 2015) a chegada do espazo-tempo suspendido que se formula como «territorio á marxe do pacto entre clases» onde «non sabemos exactamente cara a onde nos diriximos», evidénciase cando a linguaxe colapsa e resulta, coas súas convencións, regras sintácticas e concordancias entre significante e significado, insuficiente para enunciar. Trátase, pois, dun «tempo roto» no que «as palabras non abondan [... ] para dicir a totalidade desta noite.»

Xa que logo, neste interregno no que «todo estoupa» —como dicía o poeta a través das cancións de Das Kapital— e que para Benjamin bloquea a dialéctica do dereito instaurado e mantido mediante a violencia mítica, é onde ten lugar o Gran Rexeitamento, a gran negación do dado que, para Daniel Salgado, interrompe a lóxica do capital e a lóxica da linguaxe; un gran rexeitamento que o autor simboliza a través da figura do músico de free jazz Albert Ayler e a súa capacidade para escachar a lóxica da harmonía e o sentido do tempo do home branco.

Esta irrupción da ira revolucionaria, da «verdade en marcha», onde as «estruturas colapsan» e «a nova desorde chama / por un sol negro», esta irrupción, dicimos, constitúe a escatoloxía do poeta. Salgado asume a tarefa de revelar, como Xoán no Libro da Apocalipse, os brutais pero necesarios acontecementos que sucederán á apertura dos sete selos, o intre de destrución en que: 

Os reis da terra, e os seus grandes, os xenerais, os ricos, os fortes e todos, servos e libres, agocharanse nas covas e entre os penedos dos montes. E dicíanlles aos montes e aos penedos: «Caede enriba de nós e ocultádenos da presenza do que está sentado no trono e da ira do Año. Porque chegou a o día grande da súa ira e, quen o poderá aturar?

Un tempo de redención, o de Salgado, no que, como na concepción da historia de Benjamin, o Angelus Novus avanza sen poder evitar a ollada cara a atrás, cara ás ruínas que o progreso sementa tras de si  —«A treboada de ruínas que chamamos progreso», di Salgado en Ponte Mourelle de Dos tempos sombrizos—. Así, nesta «treboada de ruínas» que non podemos obviar, os mortos regresan: «as pantasmas non se aparecen / desfilan; e, no ruído sagrado, o pasado insubordínase / contribúe á liberación dos mortos.»

Neste «desequilibrio» que agora constitúe a «lóxica das cousas, o ruído histórico» (coma a música de Albert Ayler), «estala contra o salón dos nobres e ten nos bailes populares» (velaí o substrato popular da música do propio Ayler) «un método para a verdade». O estourido redentor atopa, na bagaxe cultural dos derrotados, unha vía de acceso á verdade revolucionaria. Así o puña o propio poeta en Catro Camiños (Dos tempos sombrizos): Na xeografía dos vencidos aprendemos as palabras. E así o pon tamén en Vilance. Variación sobre un tema de José Emilio Pacheco (Dos tempos sombrizos):

Campos fríos, páramos, gándaras,

terra erma e bosque escuro, humidades pegadas aos carballos,

casas baleiras, prados brillantes, unha tonalidade entre verde e gris

que nos fala de antes e domina os ollos.

A única idea de patria que aínda respectamos.

Nese aboiar dun «novo calendario», semellante ao calendario revolucionario francés instaurado tras o Terror, a violencia divina fai esboroar a violencia mítica: «o mito reducido a cinza»; cunha detonación «santa» na que a estridencia do free jazz anúncianos —de igual xeito que as trompetas que segundo o Libro da Apocalipse Xoán escoita en Patmos— «o perigo e a salvación» de Hölderlin, as bestas de mil ollos que portan, canda elas, o advento «do final das dinastías / do inicio da liberdade.»