Distopía

Artigo escrito orixinalmente para o Galiza Livre.

Nos anos 30 do s. XX, o fascismo apareceu nun contexto de crise capitalista e de mudanza de hexemonía mundial. A tentativa de Alemaña de converterse en novo hexemón, como xa tentara en 1914, contou coa oposición tanto da URSS como, finalmente, da nova potencia emerxente, os EEUU. Foi grazas a esa alianza, onde a URSS puxo verdadeiramente a carne no asador, que resultou posible neutralizar o nazi-fascismo. 

A Revolución rusa tivo lugar nun país onde as grandes masas non estaban completamente asimiladas nin polo capitalismo nin polo Estado. Todas as revolucións que tiveron lugar no mundo déronse en países con características semellantes. Os Estados “occidentais”, eran moito máis estables e difíciles de ser vencidos cunha revolución do tipo da rusa. Neste sentido, desde entón, a cousa non fixo máis que complicarse.

Nas illas de benestar euroamericanas, creceu un movemento obreiro sólido que, se ben se foi encadrando cada vez máis, a través do consumo de masas, no capitalismo e no Estado, conseguiu arrincar conquistas democráticas e económicas ao capital. Nese clima optimista do benestar de masas, emerxía un novo tipo de fascismo. Un fascismo, se se quere, menos primitivo que o dos anos 30, pero con capacidade de acceder a onde aquel fascismo non accedera: a máis íntima vida cotiá das persoas. 

O poder dos medios comunicación para moldear ideoloxicamente á sociedade, unido ao encadramento das masas no ethos do capitalismo de consumo masivo, anunciaba unha nova realidade social. Cando a URSS esboroa e o movemento obreiro sofre as súas primeiras derrotas históricas, e cando o capital, dedicado agora á súa reprodución na esfera das finanzas, fai do mundo un todo sen afóra, esta nova realidade pretenderá, presuntuosamente, ser considerada como a da fin da Historia. Asistiamos a un presente continuo onde a chegada do desenvolvemento económico a todo o orbe era só unha cuestión de tempo e onde a democracia liberal se presentaba como a forma política perfecta e que debía ser exportada mesmo a bombazos.

En 2007, a utopía civilizadora quebra. Pero o capital non ten, politicamente, nada serio que se lle opoña. O totalitarismo mediático, agora repotenciado a través de Internet e outras tecnoloxías en mans de grandes monopolios, encargárase de pulverizar o esterco básico necesario para que os agredidos se convirtan en clase para si. Porén, co estourido da crise endurécese a desputa larvada desde os anos 70 entre os novos candidatos a hexemón mundial chamados a destronar aos EEUU para facerse cos recursos dun mundo cada vez máis pequeno. É aí que hai que situar os diversos movementos, a comezar polo fenómeno Trump e os seus émulos, que lembran ao vello fascismo dos anos 30. Lembran, pero non son idénticos. Recrean, nalgúns tics, o vello fascismo; pero móvense nun escenario onde as tecnoloxías da información permiten un control ideolóxico da poboación a cuxo lado a radio de Goebbels semella un xoguete. A mestura de ambos fascismos dá como resultado unha nova criatura, sen dúbida máis perigosa. Esta criatura reprodúcese nun contexto onde xa non existe ningún afóra sociolóxico, nin o afóra do movemento obreiro con autonomía política e cultural, nin o afóra do campesiñado, pouco ou nada integrado no capitalismo. Un sistema de producción sen buracos nin excepcións no que toda a sociedade non é máis que un reflexo construído á súa imaxe e semellanza. 

A convivencia de capitalismo e democracia, ao longo da curta existencia deste sistema de producción, foi máis ben anecdótica. O habitual, na fase previa á irrupción das masas na política capitalista, a comezos do século XX, era que o capitalismo fose gobernado por unhas elites que, mediante o sufraxio censitario, se intercambiaban nos postos de mando.

O que estamos a vivir no presente ben pode ser outro episodio —pois a tecnocracia globbish tamén tiña por cometido afastar ás masas da política— que marca a pasaxe do tempo da irrupción das masas na política capitalista a unha nova época de grande exclusión, tanto a nivel económico como a nivel político. O paradoxal, ou non tanto dado o carácter totalitario do capitalismo actual, é que esta gran exclusión se está a producir, en cada vez máis lugares, co beneplácito dos votantes a través da toma dos gobernos mediante o sistema electoral das democracias liberais.