A propósito de «A contradición permanente», de Daniel Salgado e Martiño Noriega

Tras unha primeira folleada, hai un par de semanas, ao libro de conversas entre Daniel Salgado e Martiño Noriega A contradición permanente (Xerais, 2017), pensei en facer unha recensión moi pormenorizada sobre o contido do mesmo. No meu primeiro achegamento ao traballo lin varias respostas do alcalde de Compostela que me aguillaban a comentalas, case sempre de xeito crítico, por extenso e con nomes e apelidos.

Hoxe rematei de ler o libro de cabo a rabo. Cambiei de opinión. A diferenza doutros personaxes cos que me topei no mundiño da chamada Unidade Popular, non desexo ningunha confrontación irreparable con Martiño Noriega. Primeiro, porque, aínda que non o pareza, teño a miña parte sentimental e quérolle ben (sen que haxa, tampouco, tantísimo roce persoal que o xustifique, polo que digamos que se trata de puro feeling). Segundo, porque unha das cousas que máis tería que criticar en Martiño (o seu desleixo e falta de pulso para liderar un espazo nacional galego sen inxerencias) é, ao tempo, o principal argumento racional que atopo (esa pulsión por non liderar), para non considerar a este home do mesmo xeito que considero á maior parte do mundo mareil (entendido este en sentido amplo): oportunistas vendidos á estratexia podemita e vendidos, polo tanto, a un proxecto político sen os pés e o cerebro nesta terra.

Imos, logo, ao que —a respecto do libro entendido coma un todo independentemente de cada un dos temas que nel se tocan— quero dicir.

Mentres lía, non paraba de virme á mente o estilo dos diálogos de Sócrates que chegaron a nós a través de Platón e outros. Facendo caricatura dese estilo, poderiamos dicir que, basicamente, Sócrates, usaba un ou varios sparrings que lle ían dando entrada, asentimento e pequenas contradicións, para que o mestre fose explicando o que desexaba dicir. Deste xeito, nos diálogos de Sócrates, en lugar dun diálogo o que se desprega é un monólogo disfrazado de intercambio dialéctico, no que o sabio atenense sempre acaba convencendo aos seus interlocutores do correcto dos seus puntos de vista.

Pero entón? Acaso pretendo suxerir con isto que considero que o meu querido Dani Salgado, camarada e amigo ao que respecto profundamente, é un simple sparring utilizado por Martiño para contarnos a súa versión do acontecido na esquerda galega nos últimos anos? En absoluto. Sería ben estúpido pola miña parte. En realidade, é nas preguntas e reflexións de Dani —alguén cunha cultura e capacidade analítica que admiro— onde se atopa, ao meu parecer, o máis suculento do libro. 

Quero dicir, logo, que é Dani o Sócrates do libro e Martiño o simple sparring que apenas dá achegas de enxundia ao longo das, aproximadamente, 250 páxinas do libro? Non, tampouco é iso. Parvo sería eu se pensase que alguén coa experiencia orgánica e  institucional de Martiño se resignaría a xogar o papel de segundón manipulado por un xornalista. Entón?...

Pois tratarei de explicarme.

A figura relevante do libro é, naturalmente, Martiño. El é o personaxe coñecido e con altas responsabilidades políticas, tanto orgánicas no seu momento como institucionais na actualidade. O que el di é o que se vai ver con lupa por parte de todo o mundo. Porén, eu teño para min que a elección de Daniel Salgado como entrevistador non é casual —e non me refiro a que nesta falta de casualidade só influíse o afecto persoal que poida haber entre ambos—. Estoume a referir a que Martiño, ao prestarse a ser entrevistado por alguén que, por ser persoa honesta, ía meter o dedo en todos os ollos habidos e por haber (outra cousa é que Martiño só entre a fondo, con nomes e apelidos, naqueles ollos que a el lle interesan neste momento), ten a posibilidade de emitir unha mensaxe dupla.

Velaquí, logo, a mensaxe dobre pero única de reminiscencias formais socráticas que transforma o que parece un diálogo nun monólogo. É un monólogo escrito a dous. Son dous discursos que funcionan como unha unidade que ten como beneficiario político, obviamente, a Martiño Noriega. Por unha banda, no libro pódese ler a mensaxe de quen segue apostando polo evidente desastre que resultou —por máis que se queira engalanar o asunto— toda a experiencia da chamada Unidade Popular en Galicia (cando menos do xeito en que se deu tras a decadencia de AGE ao longo da lexislatura que estivo no Parlamento); ao tempo, dános a entender que é totalmente consciente dese desastre e transládanos que é comprensivo co crítico (é dicir, fai súas as críticas e asume o discurso afiado pero realista de Daniel). Esta é a virtude, para Martiño, da escolla de Daniel como entrevistador. Conseguir soster unha cousa e a contraria, dar esperanza sen moverse do sitio, sen indicar que a parte crítica se toma en consideración e que influirá, dalgún xeito, no rumbo dese espazo político no futuro (de aí o uso, en varias ocasións, do termo «derrota», coma quen di: nada hai que facerlle.)

O título do libro denota unha concepción do termo contradicción semellante á da lóxica hegeliana: o xesto de negación do dado, incómodo, pero a través do cal se produce unha nova síntese que sempre fai avanzar o proceso cara adiante, cara un fin benigno. Porén, eu considero que tras estes anos de dislates nese espazo electoral (pois nunca foi outra cousa), as contradicións que se substancian no desastre organizativo, político e mesmo persoal que deixa tras de si este modo "líquido" (Salgado faille unha boa apreciación sobre o concepto "líquido" na entrevista) de facer política, son contradicións que, máis que avanzar fan retroceder. Porque estas non son as contradicións do método hegeliano, senón, máis ben, contradicións como sinónimo de incongruencia, de disparate e de impostura; contradición que non produce novas sínteses, senón novas desagregacións, novas dispersións, novas perdas de enerxía. Algo bastante diferente da idea hegeliana.

É así que, de ter eu a posibilidade de suxerir un título para o libro —sen que este cambio impedise as reminiscencias trostkistas e facendo mesmo un guiño á condición de médico de Martiño— proporía substituír o termo contradición polo de contraindicación. «A Contraindicación Permanente.»

E agora volvo co problema da esperanza e o monólogo a dúas voces do libro. A conversa fai que nunca se pechen as portas a Martiño. Empuxa aos desencantados a continuar albergando algunha esperanza na súa figura. Fai que, coma eu fixen neste post cando escollín non dicir o que tiña pensado dicir, moitos sigan sen querer trabar, sen clemencia, na iugular. Velaí o problema da esperanza. Maldita esperanza.

En suma, malia que Martiño aparece no libro coma alguén consciente da derrota en medio de tanta frivolidade e malia eu "caer" na decisión de non debullar polo miúdo o meu parecer sobre algunhas das súas respostas, non deixo de subministrarme, a respecto de Martiño Noriega —con todo cariño pero con toda claridade—, unha gran pílula de precaución (drástica pero sen grandes contraindicacións) inspirada polo Dante na Divina Comedia: «Perde toda esperanza».