1/01/2016

Fin de ano




Seica hai dúas hipóteses sobre a orixe de comer as doce uvas o día de fin de ano. Unha vén dicir que é un costume “elegante” importado de Francia ou Alemaña pola burguesía española a finais do XIX. A outra, que se debe a un excedente na colleita de uvas no levante español a comezos do século XX. Sexa a verdade unha hipótese ou outra, a orixe da tradición ten que ver ben co fluxo do capital simbólico (burgués) ben co fluxo do capital económico (burgués); fluxos, ambos, que contaron co papel aliado dun Estado que devecía por crear unha cultura nacional española (e en español). Agora, en 2016, a tradición aparece como naturalizada. Está “entre nós” (españois) desde hai o tempo suficiente como para que ninguén se sinta agraviado por estas orixes.

Onte, na mesa, tras a inxenta das uvas, os meus avós viñeron lembrarme o obvio. Esa tradición non só ten orixes foráneas senón que leva “entre nós” (galegos), bastante menos tempo do que di a Historia; palabra esta que, desde polo menos E.P. Thompson, sabemos que ten pouco que ver co acontecido na vida cotiá das clases subalternas.

Na infancia aldeá da miña avoa existía o Nadal, o San Manuel (día un de xaneiro) e os Reis. Era o calendario relixioso o que marcaba as festas e, neste sentido, tampouco as clases populares do rural galego eran totalmente autónomas. Pero si o eran no contido da celebración. Eran, si, creadoras de cultura autónoma diferente da cultura eclesiástica, burguesa e capitalista. En suma, eran creadoras de auténtica cultura popular (veículada, obviamente, en galego).

A celebración de Nadal lembrada pola miña avoa consistía en cocer os boches do porco con verzas; a do día primeiro do ano consistía en que os rapaces e rapazas cantasen os “manueles” polas casas, de onde recibían chourizas, ou ovos, ou verzas, alimentos que acababan cociñando todos xuntos acompañados dun pan elaborado coas cuncas de fariña que levaba cada neno; a dos reis consistía tamén no canto polas casas a cambio de aguinaldo, composto, case sempre, polos mesmo ingredientes que nos manueles. Tratábase da cultura comunitarista propia dun colectivo humano que practicaba a agricultura de subsistencia e que vivía alleo ao Estado.

Naturalmente, a contraparte deste vivir alleas ao Estado é que esas comunidades labregas nunca se formulaban a cuestión da toma do poder político. O seu era a resistencia pola vía da estrañeza a respecto da cultura oficial do Estado (veículada en español).

Non se trata, agora, de reivindicar a vida aldeá como a arcadia perdida. A fame existía naquel contexto e a opresión tamén. Ese mundo nunca regresará. Pero si cómpre valorar, e comparar co presente, esa autonomía creativa da que gozaban aquelas comunidades. Boa parte da causa de que esa revolución coa que soñamos as xentes de esquerda non se chegue nunca a producir, como si se produciu en tempos pasados, ten que ver con que hoxe as clases subalternas viven subsumidas no mundo cultural do inimigo. É o capital quen estipula as datas, os contidos, as pautas e, mesmo, as heterodoxias chic. Ata tal punto vivimos hoxe subsumidos na cultura do inimigo que, mesmo na esquerda, hai quen pretende usar a cultura xerada polo capitalismo para combater (oh wait) o capitalismo! Unha estupidez, por suposto.

Hoxe as masas son (somos) meros entes pasivos receptores, como dicía Debord, do espectáculo. Dificilmente, dese pouso, crecerá nas clases subalternas rebelión algunha que non teña que ver con emitir un certo voto protesta cando a distribución das migallas non son as agardadas. Pouco máis.

Dicía Pasolini que non había peor fascismo que o conseguido polo capitalismo do consumo de masas. O fascismo de ser capaz de penetrar a vida cotiá das clases populares como ningún réxime anterior conseguira. A infancia da miña avoa trascorreu durante o fascismo clásico fermentado na anterior crise sistémica do capitalismo (a de 1929) e onte, eu, que me preguntaba que carallo faciamos comendo uvas a noite do 31 de decembro diante da televisión unha familia con esa memoria na mochila, sentín que o fascismo leva smoking e un traxe sexy e transparente, fala nunha lingua que non é a miña e sorrí, sorrí moito, mentres nos inocula enxurradas de lixo cultural en vea.