Suicidios

Lía hai uns días que a Marvel editou, para a súa tenda dixital e para os dispositivos de Apple, un cómic gratuíto do Capitán América titulado A little help, no que o superheroe se propuña loitar contra un problema cada vez máis acuciante nos Estados Unidos: o suicidio.
Porén, estas ganas irrefreables de se sacar a vida non semellan exclusivas das cantidades inxentes de ianquis deprimidos que, segundo a nova, deciden acabar cos seus padecementos pola vía rápida. Tamén os poucos gobernos máis ou menos socialdemócratas que ían quedando en Europa, do grego ao portugués pasando polo español, parecen ter escollido como destino o suicidio político. Así, ante unha realidade tan asoballante como esta, un non deixa de se preguntar, entre inxénuo e indignado, por que? Por que, concretamente no caso español, o presidente Zapatero asume o probable descalabro electoral (do que as eleccións catalás foron un primeiro aviso) que vaticinan as enquisas para o seu partido? Como pode ser que nun partido como o PSOE non haxa un mínimo de militancia de base que aínda crea nos postulados ideolóxicos da organización á que pertence como para se revolver, alén da mera abstención electoral, ante esta asunción das políticas neoliberais e dos seus dogmas de austeridade e de desmantelamento do Estado do Benestar? E que xa non queda, fóra dos xerarcas, cus agradecidos e demais parásitos, ningún socialista minimamente digno dese nome no outrora partido de Pablo Iglesias? Acaso confiar na posibilidade de que efectivamente haxa socialistas no Partido Socialista, un partido ao que moitísima xente vota pensando, de boa fe, que se trata dunha organización de esquerdas, é tan iluso como pensar que o Capitán América solucionará, a golpe de pinchacarneiro, o problema do suicidio entre os estadounidenses depresivos?

Esqueda derrotada, titulaba un artigo o ex-conselleiro de Presidencia José Luis Méndez Romeu, un deses curiosos militantes do PSOE que, de tan acostumados como nos tiña a revestir o seu discurso de xerga tecnócrata, funcionaril e ideoloxicamente indiscernible da retórica da dereita, consegue abraiarnos e captar a nosa atención coa mesma curiosidade coa que nola captaría o máis gris, rutineiro e insulso dos nosos veciños se de pronto descubrísemos nel, eu que sei, algún tipo de hobbie estrafalario como coleccionar arte africana ou ser un experto en astrofísica. E é que resulta tan estraño ler segundo que palabras na boca de segundo que persoas que un mesmo se ve na necesidade de volver unha e outra vez sobre a fotografía que acompaña o artigo para verificar se efectivamente estamos ante a mesma persoa. Fala o señor Romeu de profundizar os sinais de identidade da esquerda, de prescindir dun modelo de salarios baixos e de deixar de mimar aos bancos e ás empresas en detrimento dos sistemas de sanidade, educación ou pensións. E faino citando primeiro as críticas do historiador Tony Judt a figuras como Blair ou Clinton (en que partido cría que estaba Romeu todo este tempo senón nun partido pioneiro en tomar os derroteiros ideolóxicos do que despois se chamaría Terceira Vía desde tempos do flamante conselleiro de Gas Natural Felipe González?) para despois desprezar aos que chama «compañeiros de viaxe» (sabiamos da fobia de Romeu por todo o que non sexa centralismo o que non sabiamos era que esta se extendía tamén ao ecoloxismo) en comparación co que denomina «esquerda moderna», que, entendo, non sería outra cousa que a-vella-socialdemocracia-industrialista-de-toda-a-vida. Agora ben, se un le, por exemplo, Posguerra do propio Tony Judt, verá que di, a propósito do éxito da socialdemocracia coa que, probablemente, soñe Romeu en privado (pois outra cousa foi a súa praxe como mandatario público) cousas como a que segue:

«O poder de atracción do comunismo era real. Aínda que os partidos comunistas de Italia, Francia, Bélxica (así como de Finlandia ou Islandia) formaron parte dos gobernos de coalición ata maio de 1947, a través dos seus afiliados sindicais e das manifestacións populares eran capaces de mobilizar a indignación cidadá e rendabilizar os fracasos dos seus propios gobernos.»

Lonxe da miña intención pretender suxerir, con esta cita , que nunha burda comparación entre socialdemocracia e comunismo este último viría representar, tal como era concibido na época, o «camiño verdadeiro» para a esquerda «moderna». Antes ben, o que pretendo resaltar con estas palabras de Judt é que o éxito da socialdemocracia na súa época de esplendor tras a segunda guerra mundial non se pode comprender sen ter en conta a función que cumprían outros sectores da esquerda. O feito de que os partidos comunistas que, como di Judt, gobernaban cos socialdemócratas en varios países, puidesen, ao mesmo tempo, recoller na rúa o descontento social era indicativo da potencia do entramado organizativo das esquerdas, e isto, á súa vez, contribuía a que o clima ideoloxico xeral fose favorable ao establecemento dos grandes programas asistenciais do Estado do Benestar. Esta capacidade para condicionar o goberno ao tempo que se condiciona e se lidera o que sucede fóra das institucións é precisamente o que perdeu a esquerda nos últimos corenta anos. En certo sentido vese agora a estupidez dos moitos socialdemócratas europeos que, celebrando o fracaso do socialismo real e augurando un tempo de esplendor para eles ―desde o momento en que os competidores pola esquerda estarían noqueados― foron cegos para comprender que o efímero éxito que supuxo a caída do muro de Berlín para as teses socialdemócratas traía consigo un regalo envelenado: o comezo do fracaso definitivo da propia socialdemocracia, toda vez que desarticulada a esquerda máis combativa, desacreditados os sindicatos e cuestionada desa maneira unha importante tradición da esquerda como era a comunista estábase a cavar unha gran foxa común para a esquerda no seu conxunto. Velaquí a verdadeira «derrota da esquerda», derrota á que, por certo, contribuíu coma un aunténtico campión o PSOE reinventado na chamada Transición. Tendo en conta esta derrota histórica pódense entender mellor fenómenos como o fracaso do Bipartito galego (a derrota dunha esquerda que goberna pero que non ten o poder porque non ten a hexemonía social) ou a derrota do zapaterismo á que agora asistimos (a derrota dunha esquerda que nin ten o poder, nin o quere, porque en realidade no seu transitar polas institucións perdeu calquera contacto coa realidade das bases que din representar).

En 1986 Santiago Alba Rico e Carlos Fernández Liria publicaron un libriño, case que un libelo, titulado Deixar de pensar. Eran os tempos de gloria do PSOE ―un partido Frankenstein resucitado ex-profeso, nos anos 70, para impedir que a mudanza de réxime torcese demasiado pola esquerda― nos que os novos aires posmodernos da Movida convivían coas reconversións industriais e unhas taxas de paro tan altas como as actuais. A unha das preguntas retóricas que se formulan no libro (Por que é verdade que o PSOE é un partido «obreiro» aínda que pareza o contrario?) os autores responden o seguinte:

«Porque é evidente que, sen atacar a economía privada, a única forma de non arruínar a vida aos obreiros é facer toda clase de concesións á Banca e ás empresas, tanto nacionais como extranxeiras. Lograr que estas non se arruínen é a única forma de que os obreiros non acaben no paro. O PSOE, por tanto, beneficia ás empresas privadas porque, sen desprivatizar esas empresas, é a mellor medida que podería tomar para os seus obreiros. De feito, os propios obreiros, con ese marabilloso instinto do que gozan as clases baixas, así deberon comprendelo en seguida, posto que case todos votaron a un partido que, sobre todo, prometía apretarlles o cinto.»

A clarividencia desa retranqueira e actualísima resposta dos autores é evidente. Unha esquerda unicamente xestora só poderá beneficiar ao obreiro axudando ao empresario. Unha esquerda que renunciou a pór en cuestión o sistema que xestiona é unha esquerda atada de pés e mans. Que en 2011 os dous sindicatos maioritarios do estado estean dando mostras da súa claudicación ante a reforma da idade de xubilación ou do desmantelamento do sistema público de pensións indica que a lóxica descrita no parágrafo citado continúa a actuar no presente pero cunha virulencia exponencial. Se só se trata de defender ao obreiro aceptando a definición de obreiro que nos ofrece o capital é evidente que a mellor maneira de defender ao obreiro é axeonllándose ante as exixencias do capital. «Entre suicidarse e seguir respirando ―escribía Juan Carlos Escudier no seu blog en Público a propósito da debilidade sindical― UGT e CCOO optaron polo oxíxeno, e o Goberno, tan necesitado dun pacto co que lexitimarse ante un electorado que lles espera en maio coas unllas afiadas, correu a enchufarenlles á bombona.» Agora ben, este enchufarse á bombona non é máis que unha estratexia de dilación para retrasar a morte. Que se evite o suicidio no curto prazo non significa que os sindicatos non se estean a suicidar no longo prazo; que, ao mesmo tempo, esteamos a ver como o suicidio (dos traballadores da compañía de teléfonos francesa ao electricista romanés que se guindou desde o alto do parlamento en pleno debate dos deputados) comeza a ser unha das poucas armas que lle quedan aos traballadores europeos para loitar contra as condicións de vida que lle impoñen semella a máis escabrosa das casualidades e a máis cruel das ironías.

Onde están os colectivos sociais? titulaba Marcos Pérez Pena un interesante post no que se preguntaba por que aqueles que se mobilizaron contra o bipartito galego non se mobilizan agora contra a brigada de desmantelamento do goberno Feijóo. Ler o post de Pena fíxome pensar que as mobilizacións contra o bipartito, en lugar corroboraren o lugar común segundo o cal os movementos sociais acostuman ser inxustos cos gobernos de esquerda e brandos cos de dereitas (Fermín Bouza chamaría a este tipo de movementos sociais como a «esquerda exquisita») o que en verdade significaban era que a sociedade aínda tiña fe no goberno PSdG/BNG. Os movementos sociais mobilizábanse contra un goberno que consideraban seu e que, por consideralo seu, confiaban en poder condicionar nas súas decisións. Cando un goberno non entende isto, cando interpreta esas mobilizacións como o resultado dunhas masas manipuladas que sen pretendelo traballan para a dereita, cando non fai caso deses sectores máis concienciados e con capacidade mobilizadora, ese goberno non só contribúe á súa propia caída senón que tamén profundiza a chamada «desafección» dos cidadáns coa política, o afastamento da sociedade civil dunhas institucións e dunhas organizacións que son percibidas como xordas e inaccesibles. Se os movementos sociais non se mobilizan contra o goberno Feijóo co mesmo ímpetu e contumacia con que o facían co goberno Touriño/Quintana é simplemente porque son conscientes da inutilidade de pretender influír nun partido como o PP ―un lobby dos poderes fácticos nas institucións― que non consideran seu, do que non esperan nada e ante o que só pretenden conservar a forza suficiente para resistir. Non hai irracionalidade nin capricho nos movementos sociais cando deciden ou non mobilizarse, hai un sentido pragmático e a noción de que cómpre dosificar as enerxías para aqueles momentos nos que estas poidan dar os seus froitos. O bipartito, o mesmo que toda a esquerda desde hai décadas, caeu porque non comprendeu o que Tony Judt escribía no seu libro sobre a posguerra europea: para que o pensamento de esquerda sexa hexemónico debe convivir a presenza da esquerda nas institucións coa presenza da esquerda na rúa. Ambas se retroalimentan e ambas conseguen que unha corrente ideolóxica favorable consiga penetrar todos os recunchos da sociedade. Se é absurdo centrar todas as enerxías na mobilización desprezando as institucións aínda é máis absurdo pensar que se poden provocar os cambios sociais exclusivamente desde as institucións deixando de lado, ou mesmo desprezando, a todo o entramado organizativo a pé de rúa (e cómpre ter en conta que cando falamos de pé de rúa hoxe en día deberiamos incluír no mesmo un constante traballo no eido da comunicación toda vez que xa non estamos nos anos 40 do século XX senón nun contexto no que os medios de comunicación teñen un poder inédito para configurar ideoloxicamente á sociedade). Unha esquerda que só pretenda ser reformista (institucional) sen, ao mesmo tempo, ser radical (mobilizadora) ou que só pretenda ser radical sen ao mesmo tempo ser reformista sempre será unha esquerda coxa. Neste sentido, pensar en como combinar a institucionalización sen perder o espírito radical (radical, porque ataca á raíz, ao marco en que nos movemos), ben podería ser un camiño a percorrer. Naturalmente conseguilo non é doado pero... é que hai algo que sexa doado cando do que falamos é de loita polo poder, de cambio social, en definitiva, de política?