Contrapesos

En Cidadanía e democracia. Un enfoque republicano. Andrés de Francisco, outro dos conferenciantes da última Semana Galega de Filosofía, exprésase, a propósito da separación de poderes, como segue:

«A doutrina dos check and balances, dos freos e contrapesos, do equilibrio de poderes está inspirada —na tradición republicana— polo mesmo principio antitiránico [que a doutrina da brevidade e rotación forzosa dos mandatos]. Un poder sen freos e contrapesos tenderá a crecer ata acadar unha perigosa e temible hipertrofia. Agora ben, o problema é que estes mecanismos poden ter sesgos contramaioritarios ou elitistas ou poden ter sesgos contraelitistas e populistas. Ninguén pode negar a necesidade de introducir freos e contrapesos na constitución estatal; o problema é que equilibrios de poderes pretendemos conseguir con eles. Porque se analizamos os tres mecanismos básicos propostos polos pais do constitucionalismo republicano moderno (veto presidencial, bicameralismo e control xudicial das leis) o sesgo elitista e contramaioritario resulta evidente.»

E continúa:

«Os dous primeiros mecanismos de contrapeso presupoñen un marco constitucional herdeiro da tradición dos gobernos mixtos: a Presidencia unipersoal representa o elemento “monárquico” nos gobernos representativos sen rei; e o Senado representa o elemento “aristocrático” en todo goberno representativo bicameral, con ou sen rei. Porén, a xustificación que o constitucionalismo moderno fai destes dous elementos (un executivo con capacidade de veto e un Senado con capacidade de devolución das leis ao Congreso), así como do terceiro elemento alleo á tradición dos gobernos mixtos (o control xudicial das leis) é unha xustificación en termos de freo, e de contrapeso, á democracia. O equilibrio de poderes procurado é, pois, contramaioritario e oligárquico.»

Impregnada deste sesgo contramaioritario do que falaba De Francisco estaría xa, malia a súa inspiración republicana —e a dicir de Sheldon S. Wollin— a Constitución estadounidense de 1787, nai de todas as constitucións posteriores, e carta deseñada, en opinión dese teórico da democracia americano, polas elites (ben é certo que Wollin salva a Jefferson) para impedir que a plebe tivese a máis mínima capacidade de intervir politicamente. Así, en Democracia S.A., Wollin escribe:

«O elaborado sistema de controis e equilibrios, a separación de poderes, o colexio electoral para elixir presidente e logo a revisión xudicial foron pensados para facer virtualmente imposible que as maiorías populares poideran instituír políticas que foran, de feito, favorables aos intereses da maioría.»

E remacha:

«Os artífices da Constitución foron os primeiros fundadores da moderna democracia dirixida.»

Algo que corrobora Antoni Doménech cando reproduce en O eclipse da fraternidade a seguinte cita dese redactor da carta magna norteamericana que foi Madison:

«As democracias foron sempre espectáculo de turbulencia e de desputas, sempre se consideraron incompatibles coa seguridade persoal ou cos dereitos de propiedade; e en xeral, foron de vida tan curta, como violentas na súa morte»

E cando conclúe o catalán:

«Por iso [Madison] apoiou ao principio de corazón o empeño [...] de proceder a un deseño constitucional que puxera barreiras insalvables á vontade do pobo baixo. Esas barreiras pasaban por organizar a división de poderes de modo tal, que significaran un obstáculo infranqueable para a expresión da vontade do populacho.»

E a que ven todo isto preguntarase quen por ventura tivese lido ata aquí? Naturalmente ao que está a pasar estes días na política e na xudicatura española.
Se ben na configuración institucional do Estado Español a figura do presidente non ten as prerrogativas que ten noutros países, e se ben o Senado, malia poder devolver leis, non ten a capacidade de bloqueo que pode ter, ata onde eu sei (que non é moito), nos EEUU, a xudicatura si parece que cumple, entre nós, esa función de gardiana dos intereses das elites que enunciaron os diversos autores citados.
Gerardo Pisarello e Daniel Raventós, no brillante artigo titulado Garzón, Egunkaria e o Estatut de Catalunya: a transición española no banquiño, consideran que as decisións tomadas ultimamente sobre os tres asuntos que citan,

«Son un reflexo bastante nítido dalgunhas das principais hipotecas dunha transición que a propaganda oficial quixo modélica: desde a impunidade dos crimes do franquismo e a ausencia dunha xenuina rexeneración do aparato xudicial herdado da ditadura, ata a falta dunha resposta adecuada á cuestión do pluralismo territorial do Estado.»

Compartindo o que se di nese artigo, o presente post pretendía apenas pór o acento na existencia dunha estrutura (o poder xudicial) pensada —o mesmo que a dos países da nosa contorna pero co agravante da perpetuación das inercias franquistas— para que a vontade dese populacho que votou en referendo o Estatut, que levantou un xornal a través da subscripción de pequenos paquetes de accións, que clama porque se faga xustiza cos seus familiares represaliados durante o franquismo, que a vontade dese populacho, digo, o teña un pouco máis difícil, se cabe, á hora de se abrir camiño.