A rebusca. Imaxe e memoria (II)

A diferenza de Medvedkin non son fillo de labregos, pero si neto e bisneto e entre os meus recordos de infancia gardo un que desempoei vendo o filme de Agnes Varda Les glaneurs et la glaneuse (2000). Como sucede en todo o Ribeiro, a vendima constituía na miña aldea unha época especial. Desde Vigo acudiamos a familia toda para axudar nese proceso máxico de tornar a froita en viño. Uns cortaban acios, outros carrexaban cestos e caldeiros, acugulaban outros culeiros e sacos de plástico con uva e outros máis cargaban todo nos maleteiros dos sufridos Simcas e Centovintecatros. Polo que respecta aos máis noviños, desempeñabamos, coa vantaxe da nosa pequena estatura, unha función de suma importancia dentro do proceso: dobrar o lombo, como as glaneuses do cadro de Millet que dá título ao filme de Varda, para recoller do chan as uviñas que se desprendían dos acios durante a corta. En bo galego diríase que "rebuscabamos os baghos” e noutros tempos era frecuente aleccionar os rapaces preguiceiros nesta tarefa rememorando aquela remota e improbable ocasión en que unha vella fixera cen moios de viño usando só os bagos que apañara.
Segundo o Gran Dicionario Xerais da Lingua a rebusca é, en primeiro lugar, a acción e efecto de rebuscar; tamén é o froito que queda nos agros despois das colleitas, o rebusco; tamén aquilo que sobra, que non serve ou que non se quere aproveitar, o reboutallo, o rebusco, o refugallo, o refugo e tamén o antigo uso consuetudinario que consistía en deixar que os rapaces e a xente pobre entrasen nos agros para apañar os froitos que non se aproveitaron na colleita. Rebusca é por tanto o sinónimo máis axeitado para verter ao galego o termo francés glaneur que Agnes Varda procura no dicionario ao comezo do seu filme. A directora grava os marxinais e os artistas (os glaneurs do noso tempo) que procuran no lixo xerado pola sociedade industrial e tecnificada o seu mantemento corporal e espiritual e achégase a estas vidas alleas non coma alguén que espía sen involucrarse no que ve, senón comprometéndose cos obxectos e as persoas filmadas, dialogando con elas e con nós ante a cámara até o punto de relacionarse con todas esas imaxes coa familiaridade coa que se pasan as fotografías dun álbum familiar. Do mesmo xeito que grazas ao filme A felicidade de Medvedkin soubemos que os labregos rusos empregaban, para facer a malla, manles como os que usaban os labregos galegos até non hai tanto (sobre a miña mesa unha fotografía mostra o meu avó e o meu bisavó portando manles iguais ao que usa Jmir no filme), pola película de Varda sabemos que ese dereito consuetudinario solidario que segundo a definición de rebusca forma parte da tradición galega, tamén existe no dereito consuetudinario francés (e probablemente é un elemento común á gran cultura labrega europea que un día abrangueu todo o continente desde o noso finisterre até as estepas do leste e que hoxe vemos agonizar); por iso a directora acabará recoñecéndose ela mesma unha rebuscadora de «imaxes, impresións, emocións para as que non hai lei». Unha apañadora de bagos. Unha coleccionista de «feitos, actos, obras e información». Unha construtora de contextos que pensa que «o miolo da arte é ordenar o mundo interno e externo de cada un».
Varda viaxa no asento de copiloto dun coche e filma os camións que vai adiantando. Xogando coa cámara consegue un plano no que parece atrapar coa man cada camión que vai aparecendo. Como se tamén os camións, ou as imaxes dos camións, fosen colleitados. Nunha das digresións da película coñecemos a historia de Etienne Jules Marey, outro colleitador de imaxes. Propietario de viñedos e afeccionado á fotografía, inventou, antes de que os Lumier inventasen o cinema, a cronofotografía: técnica consistente en fotografar sucesivamente o movemento dun suxeito. Mediante esta técnica, Marey conseguiu descompoñer o voo dos paxaros e fixo pequenas series fotográficas de gatos camiñando ou persoas saltando. Para conseguir as súas marabillosas instantáneas inventou unha cámara inserida na culata dunha escopeta coa que “cazaba” aos bechos que pasaban por diante do parapeto de pedra que construíu na súa casa. Como se o descubrimento de Marey tamén tivese sido conxelado pola historia, un estudoso de Medvedkin asegura en L´tombeau de Alexadre que o director ruso foi a primeira persoa que insertou unha cámara fotográfica na culata dunha escopeta. Sexa como for, que dúas persoas tan afastadas no tempo e no espazo tivesen a necesidade de crear o mesmo aparello para dispararlle máis certeiramente á fuxidía realidade (tamén eu disparei ao tempo cando recuperei a imaxe do neno que apañaba bagos) demostra que todo ser humano necesita, en maior ou menor medida, conformar a súa compilación persoal de fotografías da que falaba Berger. Para sentir que aínda é quen de dar un sentido ao que viviu. Para preservar a relación entre imaxes e memoria. Para non perder a continuidade. E porque se cadra é verdade a cita de George Steiner que encabeza a película de Chris Marker e efectivamente «non é o pasado quen nos domina –senón– as imaxes do pasado».