Acabada de encetar a lectura de Modelos de democracia (Alianza, 2007) e tras a obrigada parada na Atenas do século V a de C –limiar inescusable disto que chamamos democracia–, David Held vainos preparando para a chegada do medievo como segue: «Es difícil explicar el eclipse en Occidente del ideal del ciudadano activo cuya existencia misma se afirma en y a través de la acción política. Sin embargo, resulta evidente que la antítesis del homo politicus es el homo credens de la fe cristiana: el ciudadano, para quien el juicicio activo es esencial, es desplazado por el fiel creyente». Así, se os antigos gregos estaban preocupados pola gobernación da polis presente, os contemporáneos de San Agustín sacrificarán aquela en beneficio doutra polis futura: a cidade de Deus.
Moitos séculos despois, na Inglaterra anglicana e secularizada de principios do século XX un escritor recén convertido ao catolicismo teimaba en convencer os seus compatriotas –case tan fóra de lugar coma o Ignatius J. Reilly da Conxura dos necios– das bondades do pensamento medieval e da necesidade de dar preferencia ao coñecemento que outorga a fe fronte ao coñecemento obtido mediante a razón. A lectura de G.K. Chesterton prodúceme un pracer tanto máis curioso canto que son poucas as ideas sostidas polo británico que podo compartir plenamente. Así e todo, ademais da grande capacidade dialéctica e o desbordante enxeño que amosa hei recoñecer que hai nos seus libros ensaísticos –neste caso Razones para la fe (Styria, 2008)– un pouso de verdade que contribúe a que os degluta aínda con máis voracidade. Unha das explicacións que encontro para que os seus libros esperten en min interese e non a sensación de me encontrar ante un mero artefacto de propaganda reaccionaria, estriba no feito de Chesterton ter atopado no catolicismo e na súa crítica ao que hoxe chamariamos posmodernismo (algo que tamén fixo Benedicto XVI a pouco de ser entronizado coa súa condena do relativismo), un antídoto contra o problema que souberon enxergar na Ilustración Adorno e Horkheimer: o cuestionamento sistemático de todo mito só pode acabar converténdose el mesmo nun mito. Ou, indo polo camiño paralelo de Platón (un dos primeiros que previu o problema da liberdade concedida pola democracia): "Lo mismo con relación a un estado que con relación a un simple particular, la libertad excesiva debe producir tarde o temprano, una extrema servidumbre". Evidentemente a solución de Chesterton é –por moito que resultase complicado ser católico no seu tempo e no seu país– a máis sinxela. En opinión do escritor «no existe ninguna otra institución estable e inteligente que haya meditado sobre el sentido de la vida durante dos mil años. Su experiencia abarca casi todas las experiencias, y en particular casi todos los errores», polo tanto o mellor que pode facer o individuo é deixar de perder o tempo querendo descubrir camiños novos e entregarse ao pracer de dar sentido á súa vida formando parte dunha gran tradición. O segundo motivo que atopo para explicarme por que Chesterton aínda me atrapa é o de ter a impresión de que el mesmo está pechado no paradoxo que denuncia. Acaso non hai algo demasiado racional, demasiado premeditado, nas súas piruetas dialécticas, nas súas brincadeiras, nas súas frases redondas? Non evidencia a súa teima en explicarnos, poñamos por caso, a mística, que estamos ante calquera tipo de persoa menos ante un místico? E non hai algo fraudulento en como Chesterton pretende que descubramos a necesidade da fe empregando as armas da razón en lugar de facer da fe fin e medio? Todo semella, lendo a Chesterton, que tamén o mito, como dicían Adorno e Horkheimer, pode mutar subitamente en cháchara ilustrada.
Moito máis claro no que toca á relación entre ilustración e relixión e entre razón e fe é Hans Küng. Este sacerdote católico que viu varios dos seus libros prohibidos pola Congregación para a doutrina da fe (é dicir, pola Inquisición) e coutada por esta mesma instancia a súa facultade para exercer a docencia relixiosa, escribe en Iglesia Católica (Debate, 2002), unha breve historia da institución estable e intelixente que levaba dous mil anos meditando sobre o sentido da vida. E faino sen escatimar críticas cada vez que a igrexa de Roma baixaba un chanzo máis a respecto da súa vocación orixinal de comunidade de crentes, cada vez que avanzaba no proxecto de se converter nunha superestrutura de poder e de produción de normas sen alicerce no Evanxeo. Entre os episodios máis negros –interesante sería coñecer que pensaría ao respecto un inglés coma Chesterton se na altura non tivese morto xa– o silencio de Pío XII cando o III Reich comezou a limpar –como mostrou elípticamente Costa Gavras en Amen (2002)– Mitteleuropa de xudeus.
Hans Küng describe a Pío XII coma o «último representante indiscutible del paradigma medieval de la Contrarreforma» e tamén un Papa obsesionado «por el temor al comunismo»; se polo primeiro argumento se evidenciaba o homo credens que habitaba dentro deste Papa, polo segundo argumento saltaba á vista, para ben ou para mal, o seu caracter de homo politicus.
«Nueve de cada diez ideas que llamamos nuevas son simplemente viejos errores» dicía o xenial e provocador Chesterton; e eu engadiría que no seo da Igrexa Católica houbo quen cometeu –a base de aplicar a vella idea consistente en mirar para outro lado– un novo erro tan terrible que aínda hoxe estremece. É probable que Chesterton volvese defender á igrexa contrapoñendo a este erro un acerto, e que por ser a desta institución unha historia multisecular, ao final resultase imposible determinar con canta maldade ou bondade total reviste as súas accións a Igrexa. Pero se do que se tratase fose de delimitar en que se trabucaba Chesterton, cumpriría dicir que o seu erro consistiu en esquecer que cada erro desta institución –con máis motivo se cabe ao referírmonos a unha entidade que fai gala da súa infalibilidade– é un fito único no devir da historia. Un episodio sen posible contrapartida. Un momento illado que non acepta compensación.
16/12/08. Pequeno anexo a «Razón e fe»: Hoxe escoitei dicir a un ínclito xornalista de dereitas que o peor do caso Madoff (señor que pasou en tempo record de presidente do Nasdaq a caloteador de pouca monta) é que mina a fe dos investidores no sistema financeiro. Asumido por fin que o funcionamento do sistema circulatorio do capitalismo é unha cuestión de fe comprendo moito mellor por que a Igrexa Católica sempre foi anticomunista.
Moitos séculos despois, na Inglaterra anglicana e secularizada de principios do século XX un escritor recén convertido ao catolicismo teimaba en convencer os seus compatriotas –case tan fóra de lugar coma o Ignatius J. Reilly da Conxura dos necios– das bondades do pensamento medieval e da necesidade de dar preferencia ao coñecemento que outorga a fe fronte ao coñecemento obtido mediante a razón. A lectura de G.K. Chesterton prodúceme un pracer tanto máis curioso canto que son poucas as ideas sostidas polo británico que podo compartir plenamente. Así e todo, ademais da grande capacidade dialéctica e o desbordante enxeño que amosa hei recoñecer que hai nos seus libros ensaísticos –neste caso Razones para la fe (Styria, 2008)– un pouso de verdade que contribúe a que os degluta aínda con máis voracidade. Unha das explicacións que encontro para que os seus libros esperten en min interese e non a sensación de me encontrar ante un mero artefacto de propaganda reaccionaria, estriba no feito de Chesterton ter atopado no catolicismo e na súa crítica ao que hoxe chamariamos posmodernismo (algo que tamén fixo Benedicto XVI a pouco de ser entronizado coa súa condena do relativismo), un antídoto contra o problema que souberon enxergar na Ilustración Adorno e Horkheimer: o cuestionamento sistemático de todo mito só pode acabar converténdose el mesmo nun mito. Ou, indo polo camiño paralelo de Platón (un dos primeiros que previu o problema da liberdade concedida pola democracia): "Lo mismo con relación a un estado que con relación a un simple particular, la libertad excesiva debe producir tarde o temprano, una extrema servidumbre". Evidentemente a solución de Chesterton é –por moito que resultase complicado ser católico no seu tempo e no seu país– a máis sinxela. En opinión do escritor «no existe ninguna otra institución estable e inteligente que haya meditado sobre el sentido de la vida durante dos mil años. Su experiencia abarca casi todas las experiencias, y en particular casi todos los errores», polo tanto o mellor que pode facer o individuo é deixar de perder o tempo querendo descubrir camiños novos e entregarse ao pracer de dar sentido á súa vida formando parte dunha gran tradición. O segundo motivo que atopo para explicarme por que Chesterton aínda me atrapa é o de ter a impresión de que el mesmo está pechado no paradoxo que denuncia. Acaso non hai algo demasiado racional, demasiado premeditado, nas súas piruetas dialécticas, nas súas brincadeiras, nas súas frases redondas? Non evidencia a súa teima en explicarnos, poñamos por caso, a mística, que estamos ante calquera tipo de persoa menos ante un místico? E non hai algo fraudulento en como Chesterton pretende que descubramos a necesidade da fe empregando as armas da razón en lugar de facer da fe fin e medio? Todo semella, lendo a Chesterton, que tamén o mito, como dicían Adorno e Horkheimer, pode mutar subitamente en cháchara ilustrada.
Moito máis claro no que toca á relación entre ilustración e relixión e entre razón e fe é Hans Küng. Este sacerdote católico que viu varios dos seus libros prohibidos pola Congregación para a doutrina da fe (é dicir, pola Inquisición) e coutada por esta mesma instancia a súa facultade para exercer a docencia relixiosa, escribe en Iglesia Católica (Debate, 2002), unha breve historia da institución estable e intelixente que levaba dous mil anos meditando sobre o sentido da vida. E faino sen escatimar críticas cada vez que a igrexa de Roma baixaba un chanzo máis a respecto da súa vocación orixinal de comunidade de crentes, cada vez que avanzaba no proxecto de se converter nunha superestrutura de poder e de produción de normas sen alicerce no Evanxeo. Entre os episodios máis negros –interesante sería coñecer que pensaría ao respecto un inglés coma Chesterton se na altura non tivese morto xa– o silencio de Pío XII cando o III Reich comezou a limpar –como mostrou elípticamente Costa Gavras en Amen (2002)– Mitteleuropa de xudeus.
Hans Küng describe a Pío XII coma o «último representante indiscutible del paradigma medieval de la Contrarreforma» e tamén un Papa obsesionado «por el temor al comunismo»; se polo primeiro argumento se evidenciaba o homo credens que habitaba dentro deste Papa, polo segundo argumento saltaba á vista, para ben ou para mal, o seu caracter de homo politicus.
«Nueve de cada diez ideas que llamamos nuevas son simplemente viejos errores» dicía o xenial e provocador Chesterton; e eu engadiría que no seo da Igrexa Católica houbo quen cometeu –a base de aplicar a vella idea consistente en mirar para outro lado– un novo erro tan terrible que aínda hoxe estremece. É probable que Chesterton volvese defender á igrexa contrapoñendo a este erro un acerto, e que por ser a desta institución unha historia multisecular, ao final resultase imposible determinar con canta maldade ou bondade total reviste as súas accións a Igrexa. Pero se do que se tratase fose de delimitar en que se trabucaba Chesterton, cumpriría dicir que o seu erro consistiu en esquecer que cada erro desta institución –con máis motivo se cabe ao referírmonos a unha entidade que fai gala da súa infalibilidade– é un fito único no devir da historia. Un episodio sen posible contrapartida. Un momento illado que non acepta compensación.
16/12/08. Pequeno anexo a «Razón e fe»: Hoxe escoitei dicir a un ínclito xornalista de dereitas que o peor do caso Madoff (señor que pasou en tempo record de presidente do Nasdaq a caloteador de pouca monta) é que mina a fe dos investidores no sistema financeiro. Asumido por fin que o funcionamento do sistema circulatorio do capitalismo é unha cuestión de fe comprendo moito mellor por que a Igrexa Católica sempre foi anticomunista.
Sem comentários:
Enviar um comentário