12/14/2008

Nacionalismo e movementos sociais

Xosé Manuel Beiras prologa o último libro de Carlos Taibo Fendas abertas. Seis ensaios sobre a cuestión nacional (Xerais, 2008) relembrándonos a coñecida distinción que fixera Michael Lowy entre o nacionalismo dos oprimidos e o nacionalismo dos opresores; á súa vez, o autor, no capítulo titulado Galiza na globalización capitalista, parece estar pensando no ex portavoz nacional do BNG cando, ao tratar de explicar por que os movementos antiglobalización eran "infelizmente débiles" no noso país escribe: «Mentres o Partido Socialista non está interesado en promover, alén dalgunha retórica ocasional, este tipo de movementos, o Bloque Nacionalista Galego conténtase con facer visíbel a presenza do seus responsábeis –para mellor dicilo, dalgúns dos seus sectores hoxe marxinados da súa dirección– nos Foros Sociais Mundiais sen desenvolver o traballo cotián encamiñado a desenvolver materialmente as redes. Uns e outros están agora moito máis preocupados polas tarefas institucionais que polo crecemento de instancias cada vez máis afastadas das querenzas oficiais desas forzas» . Tanto Taibo coma Beiras participaron nunha das múltiples palestras organizadas no seo do exitoso primeiro Foro Social Galego celebrado hai ben pouco en Compostela. Se o primeiro anunciou que neste tempo de crise se albiscaban boas perspectivas para a loita antiglobalización (pensar no que está a suceder en Grecia é inevitable) toda vez que as desigualdades e as contradiccións que aquelas xeran eran cada vez máis fortes e advertindo, así mesmo, da alta probabilidade de que precisamente por causa desas mesmas contradiccións xeradas pola desigualdade, emerxesen novamente tempos escuros de totalitarismo resumidos no medo a un "novo Auschwitz"; Beiras, pola súa banda, reincidiu na tese que leva tempo sostendo e que, como indica a cita de Taibo transcrita máis arriba, este tamén parece, en certa forma, subscribir: as pontes entre os movementos sociais e a instancia política están rotos.
E malia que os partidos non estean interesados nos movementos sociais (contribuíndo mesmo a afogar a algún deles ata a morte como tamén se observou na mentada palestra do Foro) aqueles están a agromar –desde a rede Galiza non se vende ate o grupo de colectivos e individuos que impulsaron o FSGal– como cogomelos no outono por toda a xeografía galega.

Igual que se dunha psicofonía vinda do pasado se tratase, o senador Fraga Iribarne, proferiu ante a agradecida audiencia madrileña que «aos nacionalistas había que ponderalos colgándoos dalgún sitio». O pai da constitución, ao que ultimamente os neocons episcopalianos calificaban de frouxo, volveu demostrar que non perdeu pulso á hora dicir barbaridades e de estar a última no que se refire a unha das estratexias (a que poderiamos denominar estratexia de naturalización) desta nova dereita liberal. Se a mecánica da estratexia funcionou ben no que toca á economía, desde o punto e hora en que a mesma esquerda asumiu que o capitalismo formaba parte da paisaxe (cando non era a mesma paisaxe), por que non ía funcionar ben no que toca ao problema da identidade nacional do Estado Español? Igual que só había un sistema económico posible só pode haber unha identidade nacional posible, o resto de identidades alternativas é o que o establishment centralista denomina, como se con eles non fose a cousa, nacionalismo.
Coordinado tamén por Carlos Taibo apareceu Nacionalismo español. Esencias, memoria e instituciones (Catarata, 2007) para recordarnos o que algúns xa esqueceran e o que Manuel Fraga conseguiu resucitar na súa versión máis sinistra: o nacionalismo español non só existe, senón que é posible trazar a súa xénese, o seu decorrer histórico e as súas debilidades. Dos moitos e interesantes traballos que conforman este libro destacaría, tendo en conta que recentemente se celebrou o día da constitución, o firmado por Xacobe Bastida Freixedo no que se denuncia como, ao facer repousar a constitución sobre a base da indisoluble unidade da nación española, os redactores do texto provocaron que aquela non fundamentase á nación «como de un ordenamiento democrático y liberal pudiera esperarse– sino que era la nación –más aún, una característica de esa nación, su indisoluble unidad– la que fundamentaba la constitución». Así, o nacionalismo español non só existe se non que responde ao peor dos tipos de nacionalismo: aquel que concibe á nación como anterior a todo ordenamento político. Imposible, polo tanto, pretender fundamentar na constitución española un patriotismo constitucional de tinte habermasiano libre de calquera sombra de esencialismo que servise de base ao consenso normativo entre españois.

O BNG naceu, basicamente, da unión de dous partidos, pero se conseguiu facerse forte foi grazas ao movemento social que soubo crear ao seu redor: sindicatos obreiros, agrarios, organizacións ecoloxistas, etc. Mesmo a existencia dun movemento como Nunca máis foi, en parte non pequena, decisiva para conseguir que Fraga Iribarne sexa hoxe unha psicofonía. Os movementos sociais que desenvolven na actualidade moitas loitas xustas e que colaboran na elaboración de propostas interesantes (penso na idea de soberanía alimentar ou, como nos ensinou Daniel Raventós no recente FSGal, na idea da renda básica), senten que, aquel partido que noutrora facía de corda de transmisión das súas propostas á institución parlamentar, non está a desenvolver, a día de hoxe, ese papel. E porén, os movementos sociais necesitan poder influír nas políticas concretas e na elaboración das leis que se discuten en todos os parlamentos ou correrán o risco de que a súa actividade se volva, se non inútil, si frustrante.
Reproducía ao comezo deste artigo a distinción de Lowy entre nacionalismo dos oprimidos e dos opresores. O primeiro é unha ferramenta que serve para producir cambios sociais nun contexto xeográfico determinado (e se non que llo digan a Venezuela, Bolivia ou Ecuador), o segundo, como no caso do esencialismo español, consiste na cousificación ideolóxica inventada polas clases altas para perpetuar o statu quo. O primeiro constrúese dialécticamente coa realidade o segundo é inmobilista e discriminador. Só un nacionalismo galego emancipador pode ser útil ás clases populares galegas. Só un nacionalismo galego atento ás demandas dos movementos sociais pode ser emancipador. Poderiamonos preguntar se o BNG capitaneado por Beiras foi máis permeable aos movementos sociais que o actual, pero este sería un debate co que non gañariamos nada; cuestión ben máis importante é saber se o partido que cogoberna canda o PSOE a Xunta de Galiza no presente aínda está disposto a poñerse, como dicía o verso de Méndez Ferrin, «de ponte» entre aqueles que redactan as leis e os colectivos e persoas que pensan(mos) que a participación política non pode consistir só en depositar, cada catro anos, un papel pintado nunha urna.

Sem comentários: