12/18/2008

Un novo New deal?



Como se estivese a evocar a serie The wonder years [Aqueles marabillosos anos] ou o título do libro de Michael Moore Hey dude Where´s my country [Tío, que fixeron co meu país ] o libro de Paul Krugman Después de Bush (Crítica, 2008) abre cun nostálxico recordo dos anos sesenta nos que o nobel de economía de 2008 comezaba a descubrir o mundo –«Nací en 1953 y, como el resto de mi generación, di por sentado que el país en el que crecí, los Estados Unidos de aquella época, nunca dejaría de ser como eran». O libro traza un paralelismo entre o que a historiografía dos Estados Unidos denomina "A idade dourada" (o período de capitalismo salvaxe inmediatamente anterior ao crack do 29) e os case corenta anos de hexemonía ultraconservadora inciados coa subida ao poder de Ronald Reagan e finalizados (esperemos) co zapatazo (o mundo está descubrindo moito máis tarde cos galegos en que poderoso símbolo político se pode transformar un zapato) do xornalista Muntazer al Zaidi a G. W. Bush. O libro de Krugman é un canto ao New Deal impulsado por Franklin Delano Roosevelt e un chamamento a retomar políticas semellantes ás tomadas despois da Segunda guerra mundial, no que se van deixando caer teses tan interesantes como estas:
1. Primacía da política sobre a economía na creación de benestar. «La distribución relativamente equitativa de los ingresos generada por obra de Roosevelt acabaría persistiendo durante más de treinta años. Ello constituye un poderoso indicio de que las instituciones, las normas y el contexto político tienen una repercusión mayor sobre la distribución de los ingresos que las fuerzas impersonales del mercado, por mucho que los tratados de economía al uso puedad llevar al lector a creer lo contrario.» E tamén: «En la actualidad estamos viviendo una segunda Edad Dorada, que corre pareja con la vertiginosa desaparición de la sociedad de clases medias surgida en la posguerra. La explicación asumida de este hecho es que, aun tratándose de un fenómeno negativo, obedece a fuerzas que escapan a nuestro control. No obstante, el proceso histórico de la Gran Compresión [igualación dos salarios entre traballadores e traballadores e entre empresarios e traballadores] constituye un poderoso revulsivo contra el fatalismo y la prueba fehaciente de que las reformas políticas pueden generar una distribución más equitativa de los ingresos».
2. Distorsión electoral que exerce a cuestión racial no esquema dereita/esquerda dentro dos EEUU. «Uno de los temas clave de este libro lo constituirá la cuestión de hasta qué punto el antagonismo racial ha ejercido un efecto perverso y omnipresente sobre la política estadounidense, para beneficio
mayoritariamente de los conservadores». Ou tamén: «Las secuelas de la esclavitud el pecado original de Estados Unidos son la causa de que seamos la única economía avanzada del mundo que no garantiza la atención médica universal a sus ciudadanos». Ou: «Mantener a la pobación negra apartada de los hospitales para blancos acabó siendo para los políticos del sur más importante que proporcionar a los blancos pobres los medios necesarios para recibir tratamiento médico». A este respecto é interesante reflexionar sobre como unha cuestión cultural pode imporse ao antagonismo de clase. Disto trataba tamén o libro de Thomas Frank, xa comentado aquí, Qué pasa con Kansas e ao que Krugman lle dedica algunhas liñas: «El libro de Frank me dejó auténticamente estupefacto y sigo pensando que constituye un ensayo magistral sobre la genial habilidad desplegada por el movimiento conservador al explotar en provecho propio cuestiones que afectan emocionalmente al electorado». Transladando isto á nosa realidade, penso que unha función similar á racial cúmprea aquí a cuestión nacional até o punto de que unha maioría como a que obtén Esperanza Aguirre en Madrid non se explica sen que as clases populares respondan con máis entusiasmo, á hora de depositar o seu voto, ao "España se rompe" que a un evidente "As privatizacións conseguen que o meu benestar faga augas".
3. Importancia dos sindicatos na calidade de vida obtida polos traballadores durante o New Deal. «Con todo, si hay una sola razón que explique por qué la situación de los trabajadores manuales asalariados era mucho mejor en la década de 1950 que en la de 1920, esa no es otra que el auge de los sindicatos». Eu criticaríalle aquí a Krugman que esquecese o papel de alternativa que representaba a Unión Soviética e a necesidade en Occidente de conter ese polo de atracción mediante concesións ás clases populares.
4. Influencia da guerra no éxito dos primeiros anos do New Deal. «En circunstancias normales, el gobierno de un país con economía de mercado, puede, en el mejor de los casos, influír sobre los salarios, pero no puede establecerlos directamente. No obstante, en la década de 1940 y a lo largo de casi cuatro años, sectores vitales de la economía estadounidense pasaron a estar
a fin de coadyuvar al esfuerzo bélico bajo control más o menos directo del gobierno, que se sirvió de su influencia para generar una mayor equiparación de ingresos». «La segunda guerra mundial creó las condiciones favorables que hicieron necesaria una intervención a gran escala del gobierno en los asuntos económicos, barriendo así todo posible escepticismo respecto de la aplicación de medidas radicales». Se cadra hoxe o único que podería cumprir un papel de emerxencia semellante á guerra para volver establecer consensos como os do New deal sería que a crise financeira acadase cotas verdadeiramente dramáticas.
5. O consenso que propiciou o New Deal baseouse en non deixar que os ricos tivesen os recursos necesarios para desestabilizar o sistema. «Durante el periodo comprendido entre 1948 y un determinado momento de la década de 1970 ambos partidos asumieron los cambios que se habían producido durante la Gran Compresión, en los que supuso un consenso que se vio mantenido en buena parte gracias a las condiciones políticas creadas por el New Deal. De acuerdo con ello, una fiscalidad altamente progresiva limitaba la opulencia en la cúspide de la pirámide social, al tiempo que los ricos carecían de la fuerza política necesaria para protestar».
6. Unha política racial discriminadora e agresiva cos negros, como reacción ao movemento de dereitos civís dos sesenta, e o rexeitamento á amoralidade hippie que socavara moitos valores estadounidenses na súa oposición á guerra de Vietnam (novamente cuestións culturais) propiciou a chegada de Nixon. A posterior chegada de Reagan provocaría ademais a ruptura do consenso en materia económica. «Por encima de todo, los republicanos supieron aprovecharse de la violenta oposición de la población blanca contra el movimiento pro derechos civiles y sus consecuencias. Gracias a ello, el movimiento conservador se haría con la presidencia del país
» e tamén: «Así, en su campaña a las elecciones como gobernador de California se basó parcialmente en la promesa de revocar la Ley de Vivienda Justa en ese estado. En palabras de Reagan: Si un individuo quiere discriminar a los negros o a otros grupos de personas a la hora de vender o alquilar su casa, tiene perfecto derecho a hacerlo».
7. Habilidade da administración Bush para introducir na axenda política –guerra contra o terrorismo, imperios do mal, seguridade nacional– elementos distractivos que permitisen continuar coas políticas da Idade Dourada e capacidade para restrinxir o acceso ao voto de cidadáns –negros e inmigrantes– potencialmente demócratas.
8. Verificación de que os medos raciais teñen cada vez menos eco na sociedade estadounidense (o libro é anterior á victoria de Obama, pero o autor xa apostaba por unha victoria demócrata) polo simple feito de que EEUU é cada vez un país menos branco.
9. Obxectivo número un do vindeiro goberno demócrata: universalizar a asistencia sanitaria.

Hai no grupo punk californiano de finais dos 70 Dead Kennedys (e en xeral no grafismo de boa parte dos discos editados pola súa discográfica Alternative Tentacles) un elemento similar a algún dos lugares comúns dalgunhas películas de David Lynch: Denunciar que por debaixo da paisaxe perfecta das urbanizacións axardinadas da clase media estadounidense dos anos 60 en diante, habita un sórdido inferno. Se un colle, por exemplo, o disco Plastic surgery disasters [Os desastres da cirurxía plástica] (Alternative tentacles, 1982) verá, na portada, ilustrando o sarcástico título, unha escuálida man negra produto dalgunha das grandes fames que padeceu África nos primeiros 70s (non en van o cantante dos Dead Kennedys faise chamar Jello Biafra) sobre unha ben mantida man branca. Se olla para a contraportada verá unha fotografía dunha das mencionadas urbanizacións dos sesenta (Krugman tamén fala delas ao referirse a Lewittown, a zona residencial por antonomasia dos anos 50 e que debe o seu nome a William Levitt, o deseñador das casas). As dúas imaxes son, na cosmovisión dos Dead Kennedys (cuxa mesma música é unha revisión acelerada e esquizoide do rock n roll dos 50), a cara e a cruz dunha mesma moeda. Imposible non relacionar todo isto co comezo de Blue Velvet [Veludo azul] (1986) na que Lynch, despois de filmar idílicas imaxes dunha veciñanza estadounidense onde os bombeiros mesmo saudaban sorrindo á cámara, fai que esta se vaia achegando cada vez máis ao chan ata ampliar mostruosamente un céspede inzado de insectos no que apodrece a orella mutilada que servirá de Mcguffin para emprender a baixada ao submundo da loucura, o masoquismo e a violencia en que consiste o filme.
E por que digo todo isto? Porque na miña opinión Krugman, como facemos todos cando recordamos a nosa infancia, tende a magnificar o bo e a esquecer o malo. Segundo teño entendido, os periodos de goberno demócrata caracterízanse por unha menor intervención en lugares afastados e unha maior atención ao seu propio contexto (se cadra por iso os latinoamericanos acostuman dicir que a súa soberanía respéctaa máis o partido republicano, partido con tendencia a inxerir na política de zonas distantes coma Oriente medio) ; este certo ensimesmamento, este centrar a atención exclusivamente nos problemas (e as solucións) estadounidenses é para min a eiva maior deste libro. Naturalmente Krugman é un home moderado, non un revolucionario, e así e todo, estraña que non haxa en todo o libro unha crítica á globalización económica, verdadeira causante dos problemas que asolan medio planeta e culpable da crise financeira e alimentar que estamos a padecer; tamén estraña que non se aborde a cuestión de si unha política industrial semellante á do New deal, coa súa dependencia do consumo interno, sería actualmente sostible nun planeta cos recursos naturais a piques de esgotarse. E é que esta é a orella cortada do reformismo demócrata: chamar universalizar (a asistencia, as normativas, o benestar) unicamente a aplicar este tipo de políticas ao planeta USA.



Sem comentários: