Os beneficios da fame

Abraia e indigna a nova do artistiña de Costa Rica que matou de fame e sede a un can ante a mirada desapaixonada e “obxectiva” dos asiduos á galería que acollía o acto. Frivolizar coa morte por inanición dunha criatura intrinsecamente inocente semella cruzar unha das liñas vermellas que sustentan ou deberían sustentar o universo simbólico común e o paradigma ético máis básico. Confundir a investigación artística e o seu afán por ir sempre un pouco máis alá coa destrución total da esfera do sagrado e do intocable implica correr o risco de que, sinxelamente, tamén a arte sucumba á máis cega iconoclastia, levando á especie humana a actuar coma unha manda de robots orgánicos sen vertente espiritual. Puras máquinas viventes.
Sen dúbida desbotar o plano do simbólico outorga unha liberdade total. Non hai instancias morais externas que condenen por matar un can –ou un rapaz– de fame nunha exposición artística. Pero é o recoñecemento dese aspecto simbólico o que delimita e impide que o descarnadamente físico, o puramente vivo, o ocupe todo. Levi-Strauss dicía que o concepto do cociñado era o que xeraba o concepto do cru; de igual xeito pódese inferir que o concepto do espiritual é o que delimita o significado da pura existencia sen atributos e sen máis aspiracións que a perpetuación, da núa supervivencia contraposta á vida baseada nun sistema de valores, nunha idea de transcendencia, nunha ética... Delimita, en definitiva, á cultura.
Posto que segundo o antropólogo o paso do cru ao cocido representa un salto cualitativo que funda a escisión entre natureza e cultura, debería reflexionar o artistiña –xa que o imperativo de respecto á vida dunha criatura indefensa non lle resulta poderoso dabondo– sobre a importancia que o alimenticio ten na forxa do ser humano como ser moral, para así asumir o que esta separación implica: a ética, e non outra cousa, é o que nos diferencia dos simios, e dos cans.

“Coas cousas de comer non se xoga”. Encerra unha grande verdade esta máxima economicista conservadora se obviamos o que con ela se pretende dicir e extraemos o que, de xeito literal, realmente se di. Informarse sobre consumo ético e agro-ecoloxía permite coñecer o desastre de ter convertido a comida nunha mercancía máis, en algo valorizado unicamente na súa vertente industrial. O afán da industria agro-alimentaria en obter maior rendibilidade non só vai en detrimento da calidade dos alimentos, senón que ademais é ineficiente á hora de atender as necesidades de alimentación globais. Para comprender isto, é útil pensar no fracaso da chamada Revolución Verde dos anos sesenta e setenta (un programa auspiciado pola FAO para erradicar a fame do mundo a base de “modernizar”, isto é, industrializar, a agricultura dos países “pobres”) que a parte de non conseguir os seus obxectivos e forzar os labregos deses países a abandonar o campo e a emigrar á cidade –sendo substituídos por grandes empresas explotadoras dos recursos en réxime de monocultivo– provocou que, ao se destinar a producción nacional á exportación, os poucos agricultores que malia todo resistiron, dependeran cada vez máis dun sistema de prezos inestable e case sempre inxusto, e que o propio país se desabastecese, precisando cada vez importar máis alimentos.
En relación directa con estas prácticas, e aínda que as súas consecuencias non sexan polo momento tan brutais para o campesiñado autóctono, están as directrices que a través da PAC segue a Unión Europea. Estas políticas están perfectamente deseñadas para incentivar o abandono do agro co que isto supón de desestruturación social e de deterioración para o ambiente. Ninguén mellor que os galegos sabemos o que agachan estas prácticas. A renuncia ao medio rural nos últimos anos na nosa terra foi espectacular e o que aínda queda transformouse nun deserto verde para a producción de pasta de papel ou, como vimos recentemente a raíz do asalto á fábrica que Puleva ten en Nadela, nunha loita continua primeiro contra unha UE que ao mesmo tempo que non permite producir autoriza a importación de leite doutros países e máis contra unha política de prezos abusiva e cambiante por parte das grandes distribuidoras, que afoga as economías gandeiras.

"Food for people, not for profit" coreábase hai uns anos en certos ambientes alternativos. A comida, coma ben básico que é, non debería suxeitarse ás leis do mercado. A vida é un capital social global non susceptible de ser patentada ou contaminada mediante modificacións xenéticas. Crerse co dereito para xogar coa vida dun can é inadmisible, xogar coa seguridade alimentaria de milleiros de persoas é un crime sen nome.
Di Richard Wagner no seu A arte e a revolução: «O súbdito do Estado moderno é preparado para ganhar dinheiro na indústria, preparação que pode passar inclusivamente pela arte e pela ciência. Se o homem livre do futuro já não tiver por objectivo único ganhar a vida e se, pelo contrário, por intermédio de uma nova fé, que em rigor será um novo saber posto em prática, estiver completamente fora de causa a questão da subsistência, ultrapassada em benefício de uma actividade natural que corresponda às capacidades dos indivíduos, ou seja, se a indústria deixar de ser dona dos nossos destinos para passar a estar ao nosso serviço, será natural que o homem coloque a alegria de viver como objectivo da sua vida e dê aos seus filhos uma educação que os torne capazes de experimentar integralmente o verdadeiro prazer dessa alegria».
Mentres esta nova fe trata de transformarse en saber posto en práctica, só cabe non acostumarse á decadencia circundante, e sen perder un ápice de alegría, abraiarse e indignarse, unha e outra vez, até o esgotamento.