8/06/2018

Kiss


Cómpre, desde a posición dun confortable habitante do capitalismo tardío, non rasgar moito as vestiduras coa "intervención" na escultura do século XII que adorna unha das fachadas da catedral de Santiago de Compostela.

A quen a perpetrou, hai que recoñecerlle que está completamente integrado no espírito dos tempos. A profanación, e non a conservación de certa idea do sagrado, é o noso pan de cada día en todos os eidos. Como se le no Manifesto comunista, vivimos no tempo en que «todo o que era sólido esvaece no aire».

Por outra banda, o conservacionismo actual de monumentos está destinado, sobre todo, á industria do turismo de masas. Lembremos que os primeiros turistas, aqueles viaxeiros e flaneurs románticos que percorrían o mundo á procura do exótico e o misterioso, o que atopaban as máis das veces —e que ademais gozaban a partir dunha estética do decadente— eran ruínas, rara vez monumentos pulcramente restaurados. É coa aparición do turismo como negocio que as administracións públicas invisten masivamente no mantemento dos monumentos máis senlleiros ou pintorescos de cada lugar.

Lembremos, así mesmo, ao Vicente Risco de Mittleuropa, quen antes que todos os turismófobos actuais, xa dixo, desde a indignación do seu catolicismo vivido e practicante, que a presenza dun turista nunha catedral era semellante a unha defecación (sic).

E é que se a Catedral na actualidade xa perdeu o seu valor de uso, e xa só ten o valor de cambio do turismo, non deixa de encerrar a súa lóxica que alguén considere que unha das súas partes é susceptible de converterse en lenzo de street art. Ao fin e ao cabo, se se fai un esforzo por pensalo desde este ángulo, o muro dunha catedral sen valor de uso non se diferenza en nada doutras superficies e paredes do resto de rúas destinadas, en exclusiva, á circulación de capital (ou de persoas-capital aka turistas).

A mellor proba do indiferente que pode ser hoxe para o habitante medio da cidade compostelá a escultura en cuestión —a diferenza, poñamos, dun habitante da mesma cidade na Idade Media— é que non sabemos exactamente quen ou que representa esa escultura (pero si sabemos ben quen é a banda de heavy metal Kiss).

Xosé Constenla sinala, no seu O colapso territorial en Galiza, que o capitalismo produce espazo e non lugar; entendendo por lugar  espazo significativo, espazo humanizado, espazo con sentido. Seguindo esta idea, e considerando que a street art é unha tentativa de converter o espazo en lugar, o auténtico problema da pintada da catedral, se cadra, pode ser que non produce un lugar significativo  para a comunidade, por tratarse dunha pura expresión solipsista e individual. Pero tamén cabe pensar, logo, que se o acto se vincula máis co vandalismo que coa arte é porque se entende implícita a existencia dunha comunidade que comparte esa percepción sobre o que é vandálico e o que é artístico. Aspecto, este da existencia da comunidade con ideas homoxéneas sobre o que deba ser tratado coma sagrado —o que é outro xeito de ter ideas sobre o ben e o mal—, pouco compatible coa configuración da sociedade "non totalitaria" propia do liberalismo.

Con todo, a intervención na escultura da catedral é tan filla do seu tempo que mesmo sendo unha profanación, trátase dunha profanación light. É unha profanación, esta si, moi impregnada de liberalismo. Comparemos esta intervención coa explosión, hai uns anos, dos budas xigantes excavados en pedra en Afganistán a mans dos taliban. Estes, imbuídos como estaban na idea relixiosa, consideraban aos budas unicamente baixo o prisma do valor de uso que lles era propio: a devoción trascendente. Baixo ese prisma, dado que só Alá é o deus verdadeiro, facer desaparecer do mapa ditas esculturas antollábase perfectamente lóxico. Permitilas sobrevivir sería, segundo a forma de ver o mundo dun integrista mulsulmán, atender a razóns (históricas, culturais etc.) distintas das relixiosas para as que foron concebidas.

Que no occidente laicicizado si se conserven os monumentos relixiosos para funcións diferentes daquelas para os que naceron pode considerarse un logro da tolerancia liberal. Porén, nese mesmo logro leva a súa penitencia. A tolerancia implica, tamén, a perda de peso do ser. Só é posible a tolerancia en formas rebaixadas de contido, pero é a rebaixa de contido o que conduce á profanación. Certo é que, ante a perda de peso do ser en xeral, tamén se dá unha profanación desprovista de peso. Fronte a profanación brutal do relixioso en sociedades relixiosas, a profanación máis coherente coas sociedades do pensamento débil é, tamén, débil, revocable, restaurable. 

Algo así coma catro trazos de pintura enxeñosos sobre unha deidade de pedra pasada de moda.

Sem comentários: