2/18/2023

Empacho de torta

Convidáronme a asistir ao espectáculo "Pussy cake", de Matarile Teatro. Un imán foi o nome de Francesca Woodman, cuxas fotos quedaron gardadas na miña memoria despois de velas, por pura casualidade, a finais dos 90.

Foi entretido do xeito en que o é calquera outra cousa das que facemos para encher o tempo. Se cadra, a obra encarna algún tipo de fito dentro da dramaturxia galega. Un logro menor, en todo caso, cando as audiencias xa están formadas polo que sucede por aí adiante.
 
Un dos problemas que atopei no espectáculo non está restrinxido a esta obra en particular. O que o fai importante. Trátase do papel da tecnoloxía como último resorte para aparentar novidade no campo artístico. 
 
Houbo algún destello e rememoración que encheron levemente a retina (se cadra iso, producir destellos e rememoracións, é todo o que pode a arte): o aire lynchiano da máscara de goma, algúns momentos plásticos na danza escordada de Raquel Esteller, o vídeo do "baile" dos ionquis, postos ata arriba nalgún barrio ianqui, que me trouxo á memoria aos ídem do Calvario e os seus simpáticos moqueos...
 
Malia isto, o problema principal ten que ver coa imposibilidade de representar o radical/transgresor puro. O radical/transgresor é real ou non é. O radical/transgresor puro sempre é unha pasaxe ao acto. Un calexón sen saída para a arte. Un calexón sen saída, tamén, para o teatro e as súas convencións. Se cadra por iso abundan entre os artistas os suicidas. Como Francesca Woodman. Dionisos conduce á autodestrución. Éxtase e morte van ligadas, suxería Bataille. Os artistas suicidas son os que tomaron o asunto demasiado en serio.
 
Estamos rodeados de representacións do radical/transgresor a través do corpo. E aínda non vin ningún artista que superase a G.G. Allin en escena. GG Allin hai anos que cría malvas a causa dunha sobredose que o seu corpo non aguantou. 
 
Estamos saturados de porno. A exposición do corpo nas súas versións máis bizarras a cambio de moedas está dispoñible a golpe de click. A natureza comercial do porno fai deste algo máis real, dalgún xeito. Pois a circulación do capital é o único que se considera serio, a ratio última das cousas que suceden neste mundo. A excepción da morte, que sucede no outro. Ben é certo que tamén a arte, entendida como mercadoría, ten a súa cota de realidade. Pero isto adóitase camuflar baixo aspiracións menos viles.
 
O capitalismo contemporáneo basea a súa propaganda en explotar o corpo. Dificilmente unha representación máis sobre o corpo pode producir en nós grandes emocións. E así saín do teatro: entretido a nivel superficial, plano a nivel profundo.

1/22/2023

Presentación de "La ilusión"



Libraría Versus, Vigo, 20/01/2023. Presentación de La ilusión (La Documental, 2022), de Antonio Doñate.

Falemos primeiro sobre a ilusión. Sobre unha ilusión. Para ter unha maior perspectiva. Quero lembrar un tipo de ilusión xenuína. Por exemplo, a de Eric Hobsbawn cando evocaba o espírito de 1945 como un tempo de grandes esperanzas. Era unha ilusión antifascista.

Pero no 45 España está noutra película.

Na España dos estertores de Franco tampouco hai ilusión antifascista, non desde o ámbito oficial. Hai ilusión reformista. Só hai pequenos gromos de ilusión xenuína nos sectores que serán marxinalizados nas seguintes décadas, os que avogaban pola ruptura democrática.

A reforma é unha revolución pasiva (nos termos de Antonio Gramsci). A revolución pasiva prodúcese cando unha sociedade precisa, obxectivamente, emprender grandes mudanzas debido á súa propia evolución ou á nova conxuntura económica ou política, pero esta transformación é dirixida desde arriba. A revolución pasiva xera o seu propio “desencanto”: como na peli dos Panero.

No Estado español da altura hai ilusión de cambio, ilusionismo máis ben. Epidérmico. O PSOE de González, ese mago malicioso, é o pau de palleiro. As consignas: modernización, contención da loita de clases e das reivindicacións nacionais e proxecto de “europeízación” entendido como significante baleiro, telos ao que dirixirse.

No caso galego, isto conduce ao país a un proceso de gran transformación (nos termos de Karl Polanyi): a Galicia dos 80 era aínda un país cun sector primario moi forte, coas consecuencias sociais da emigración dos 50 e 60 aínda recentes e cun sector industrial fordista a desmantelar.

O posmoderneo dos 80 convive aínda cunha sociedade tradicional ampla e cun movemento obreiro bastante articulado (e pronto traizoado). Non é tempo, aínda, de homologación xeralizada, nos termos de Pier Paolo Pasolini. O mellor exemplo son os índices de abstención disparados nas eleccións en Galicia. Había toda unha sociedade que estaba a outra cousa. Ás súas cousas.

O proceso ilusionista céntrase no eido cultural: apertura do dicible no ámbito das artes. Movida de Madrid e de Vigo. O punk dos Pistols en lugar do punk dos Clash, xa non digamos do punk dos Crass, este directamente reptará polo subsolo. Pegamoides vs. Rock radical vasco. Ouka Lele vs. Alfonso Sastre. El Kremlim vs. as casiñas proletarias de Teis que amamantaban os Grapos ou a Moncho Reboiras.

A homologación pasoliniana faise clara nos anos 90, despois dos fastos do 92 (Olimpiadas de BCN, Expo de Sevilla) e do 93 (reinventio do Xacobeo e rexionalismo fraguista para ir dosificando a españolización). Para Pasolini, a homologación é un tipo de penetración do poder no sentido común das clases populares que nin o fascismo conseguira. España, e aínda máis Galicia, pasa de ser unha sociedade recén saída do subdesenvolvemento a outra moldeada polos estándares da cultura globbish, que en Galicia toma a forma de madrileñización.

Este proceso estase a rematar agora. A Vialización de Vigo emprendida polo caballerismo é unha sorte de culminación. Terceirización a través da turistificación low cost. Outro síntoma: o vertixinoso da gran substitución lingüística do galego polo castelán que se produce nos últimos anos.

O motor económico da homologación foi o cemento: a burbulla inmobiliaria. Por dicilo doutro xeito: non se entende El País de las Tentaciones sen Jesús Gil ou El Pocero. Todo forma parte do mesmo universo. Os coches bomba de ETA eran a única sombra para o “España va bien”.

No remate dos felices 90 comeza Antonio Doñate a revisar as ilusións do pasado e do presente no seu estupendo libro. Son os 2000, a data do futuro na cultura pop xa é a data dos calendarios do presente. Por iso o futuro foi cancelado. Só hai fin da historia trufada de explosións de rabia, como a que sentía Kurt Cobain cando se pasaba coa farlopa. Un dos síntomas que lembro da homologación foi a explosión do grunge e a posterior proliferación de grupos indie (daquela, aquí, chamados noise). Antes, os Ramones aínda serían teloneados polos Suaves nun pabellón do Carme cheo de jevis. Un regustiño de terceiro mundo seguía pairando entre nós. Mais agora gustábanos Nirvana, aínda que non deixabamos de sentirnos algo molestos de escoitalos tanto na radio.

As bandas españolas comezaban a cantar en inglés e soaban máis ou menos igual que as inglesas ou americanas. Eran estetas e apolíticas. Donosti Sound, Xixón Sound, Granada Sound. Galicia aínda era un lugar un chisco atrasado en comparación. Iso rematará coa aparición de Internet: igualdade para todos na desposesión cultural. Hoxe todo soa igual en toda parte.

E entón chegou a crise financeira mundial e pinchou a burbulla. Palabras como capitalismo ou loita de clases regresaron tras moitos anos de ausencia. Pero as novas xeracións perderan o fío de continuidade co movemento obreiro desmantelado a través dos sindicatos de concertación. Por iso o 15M resultaba entre irritante e naif. O cambio de clima social transforma o ilusionismo en desilusión. Non hai anacos de torta para todos. Tampouco para os máis preparados da historia.

O momento politizador rematou sendo a un tempo unha traxedia e unha farsa. O que subiu como a escuma volveu baixar sen que houbese grandes cambios. Todo o máis: un avance na homologación a través dun sistema de partidos fraccionado (como sucede en casi toda Europa) aínda que iso no estado tutelado español pode conducir a unha crise institucional de cabalo.

No presente, en que temos fillos e, por tanto, necesitamos crer en verdades, vemos proliferar neofascismos, guerra, crise dos ecosistemas, pandemias. Tamén a emerxencia de novas potencias mundiais. O mundo volveuse grande, terrible e caótico e non sabemos que podemos facer para intervir na realidade. Estamos na mediana idade, xa non temos ilusións, ou procuramos erguelas sobre bases máis sólidas.

Iso si, algúns de nós seguimos cabreados.