Recensión de "La desfachatez intelectual"

Despois do seu excelente La impotencia democrática, do que fixera unha recensión no seu momento, veño de ler La desfachatez intelectual, libro asinado por Ignacio Sánchez-Cuenca.

Igual que o anterior, tampouco é este un libro académico, nin ten vocación de estudo sistemático e exhaustivo; é, máis ben, un libro de coxuntura e de intervención que pretende dar claves que apunten a eivas estruturais, eivas cuxo suliñado vai máis alá do puro debate presentista.

La desfachatez intelectual non é un libro tan redondo como La impotencia democrática e, por momentos, semella demasiado un descargo do autor contra certos personaxes que actuaron de xeito inefable na etapa de Rodríguez Zapatero no goberno. O libro, así mesmo, cae nun comportamento habitual no Estado español consistente en confundir o que sucede en Madrid (neste caso nos medios de Madrid) co que sucede no resto do Estado (que recorde non hai mención a intelectuais que escriban en medios doutros lugares do Estado). Porén, Sánchez-Cuenca vai deixando algúns conceptos-chave ben interesantes para enmarcar o tipo de discurso público que predomina nos medios madrileños, ideoloxemas que, certo é, acaban esparexéndose, polo menos, á facción do "tertulianismo" dereitoso "de provincias".

Sánchez-Cuenca desmonta, con exemplos concretos e desempolvando as erráticas e oportunistas biografías políticas de moitos deses intelectuais, aos Savater, Vargas Llosa, Albiac, Espada, Uriarte, Losantos, Muñoz Molina, Azúa, Marías..., aos que asigna o estilo do "machismo discursivo" consistente en usar un rexistro tallante, sen arestas, sen vacilacións e cheo de afirmacións indemostrables. "Figuróns" é o calificativo que usa o autor para referirse a eles.

Sánchez-Cuenca resalta a preponderancia do opinador-escritor máis dado á concepción "holística" da escritura que á "analítica", un opinador que cuspe categorías con vontade de crear unha firma propia e recoñecible, pero que nunca se detén no debate pormenorizado arredor dos datos empíricos e os detalles e que toma calquera discrepancia pública coma un ataque persoal, actuando con displicencia contra os que considera intelectuais de menor rango ca eles. Un opinador, así mesmo, que padece dun "provincianismo intelectual" de raigames castizas noventaeoitistas e que nunca pon en relación o que ocorre no Estado co que ocorre noutros países da contorna; especialmente evidente este aspecto en toda a literatura rexeneracionista que inunda a prensa madrileña e a súa teima en analizar a crise política de España coma un asunto de endémica decadencia moral hispana sen sinalar as similitudes existentes co que acontece noutros estados do sur europeo. A este respecto, sinala Sánchez-Cuenca, o Estado español padece o problema dos estados medios: pequenos de máis para teren unha vida pública rica (como lle puidese suceder a países como EEUU) pero grandes de máis para teren unha vida pública máis aberta ao que sucede no mundo (como lle puidese suceder a Portugal). Fronte este tipo de opinador, Sánchez-Cuenca contrapón o tipo de opinador predominante na prensa anglosaxoa: o autor especializado, normalmente xornalista de profesión, con grande manexo de datos e menos vontade de estilo.

Malia concordar en boa medida co que expón Sánchez-Cuenca, un non pode máis que alertar tamén dos perigos da elitización da opinión que, por veces, se destila das súas palabras (elitización que, por outros camiños, xa existe, pero que este novo tipo de opinión tampouco atallaría). Se ben o autor insiste en non pretender negar aos escritores a capacidade de opinar sobre calquera tema, si que se pode deducir, da visión de Sánchez-Cuenca, certo optimismo tecnocrático e a crenza de que o debate político público se pode dar como se este se tratase dun diálogo socrático no que a forza dos argumentos acompañados de datos decantan, por si mesmos, cal debe ser o camiño político adecuado. Por outro lado, o autor non problematiza, en ningún momento, quen ten acceso a que datos e quen pode difundir, e onde, eses datos. Hai algo de apelación á virtude da moderación como axioma que non deixa de ser tan ideolóxica como a afirmación enfática e autoritaria. Aínda así, e cando de quen falamos é de auténticos trogloditas da pluma, certo é que o consello de Sánchez-Cuenca de que os escritores, antes de opinar sobre asuntos concretos e especializados, deberían preocuparse de, cando menos, realizar algunhas lecturas, está plenamente xustificado.

Noutra orde de cousas, o libro de Sánchez-Cuenca, que non anda con rodeos á hora de poñer nomes e apelidos a aqueles a quen critica, ten algo digno de valorar ante a extendida práctica (non só na prensa madrileña, senón tamén na doutros lugares, e na política e en tantas outras ordes da vida) do "hai alguén que...", muletilla habitual para evitar nomear directamente a quen é obxecto da crítica, esa sorte de pudor estúpido a falar claro, tan frecuente aquí e acolá.

O libro de Sánchez-Cuenca é toda unha fonte de inspiración para quen se anime a facer o propio coa intelectualidade galega. Unha intelectualidade na que tamén existen casos de desfachatez ligados á falta de empirismo na crítica, ao espírito rexeneracionista, ao transformismo ideolóxico, ao provincianismo (Barreiro Rivas, Blanco Valdés, Caneiro, Calaza, Mayoral, Anxel Vence...) pero que, penso eu, ten tamén algunhas características que non aparecen no libro de Sánchez-Cuenca, como poderían ser a melifluidade, a acomodación, a subalternidade, a evasión, a falta de mordente (marca da casa, salvo honrosas excepcións, dos opinadores galeguistas ou progresistas habituais nos medios galegos e tanto ou máis grave que o estilo bronco dos neocóns madrileños). 

Se cadra, de se facer algún día un libro similar sobre a opinón publicada galega na prensa masiva, podería levar por título: A inanidade intelectual.