Textos escollidos para ler o presente (XII)

En tempos de efervescencia mobilizadora e de grandes asembleas nacionais partidarias á vista ben está deterse con reflexións coma estas. O primeiro é un extracto dun texto de Antonio Gramsci pertencente a Intelectuais e clases subalternas (Caderno VI, Os intelectuais). O segundo é un texto extraído dun artigo de Néstor García Canclini titulado Gramsci con Bourdieu. Hexemonía, consumo e novas formas de organización popular. 
Textos, ambos, válidos como recordatorios de que aquilo contra o que loitamos -as súas maneiras, vicios e presupostos- confórmanos máis do que desexariamos. Ser conscientes deste feito ha ser bo para crear ferramentas o máis útiles posibles e o menos lixadas polo que dicimos desprezar.

Non pode existir unha asociación permanente e con capacidade de desenvolvemento que non estea suxeita a determinados principios éticos, aqueles que dita asociación impón aos seus diversos membros co propósito de adquirir a solidez interna e a homoxeneidade necesarias para alcanzar os seus fins. Isto non supón que tais principios estean desprovistos de carácter universal. Así ocorriría se a asociación se tivera a si mesma coma un fin, é dicir, se fóra unha seita ou unha asociación de delincuentes […]. Pero unha asociación normal concíbese a si propia como unha aristocracia, unha elite, unha vangarda, isto é, concíbese como ligada por millóns de fíos a un grupo social determinado e, a través deste, á humanidade toda. Polo tanto, dita asociación non se presenta de xeito definitivo e ríxido, senón como algo que tende a abarcar todo un grupo social, o cal tamén se concibe con tendencia a unificar toda a humanidade. Todas estas relacións fan que a ética de grupo teña un carácter tendencialmente universal e, á vez, debe ser concibida de xeito que poida converterse en norma de conduta da humanidade no seu conxunto. A política enténdese coma un proceso que desembocará na moral, é dicir, que tende a desembocar nunha forma de convivencia na que a política e, polo tanto, a moral serán superadas […].
Pero non se pode falar de elite-aristocracia, de vangarda, como se se tratara dunha colectividade indistinta e caótica na que, por mediación dun misterioso espírito santo ou doutra misteriosa e metafísica deidade descoñecida descendera a graza da intelixencia, da capacidade, da educación, da preparación técnica, etc. E, porén, esa maneira de pensar é común. Reflicte en pequeno o que ocorría a escala nacional, cando o Estado se entendía como algo alleo á colectividade dos cidadáns, coma un pai eterno que pensaría en todo, que provería de todo, etc.; a iso débese a falta dunha democracia real, dunha auténtica vontade colectiva nacional e, polo tanto, dada a pasividade dos individuos, niso radica a necesidade dun despotismo que está máis ou menos larvado na burocracia. A colectividade ha de entenderse como produto dunha elaboración da vontade e o pensamento colectivos, obtidos a través dun esforzo individual concreto e non por un proceso fatal alleo aos individuos; de aí, a necesidade da disciplina interior, e non só de disciplina externa e mecánica. Se debe haber polémicas e escicións, non hai que ter medo a afrontalas e superalas: son inevitables nestes procesos de desenvolvemento e evitalas só significa aplazalas para cando sexan realmente perigosas ou incluso catastróficas, etc.

*  *  *  *  *

Por outra parte, se interrelacionamos as políticas das organizacións populares coa hexemonía e o consumo, descubrimos a unilateralidade das interpretacións que só rexistran a súa resistencia ao poder, que as analizan sempre como axentes contrahexemónicos. As organizacións populares  –ademais de representar os intereses de traballadores ou consumidores– participan das relacións sociais e as regras de poder fixadas polo sistema. Os seus membros que militan en sindicatos ou partidos tamén interveñen en procesos de consumo, na competencia sexual, cultural, barrial e noutros espazos de loita material e simbólica. Esta dobre tripla ou quíntupla vinculación de cada suxeito axuda a entender as contradicións e ambigüidades das organizacións populares, dos seus líderes e militantes. Na decisión de declarar unha folga ou ocupar unha fábrica interveñen, ademais do laboral e o político, outros factores que case que nunca se nomean nas asembleas: as disputas entre faccións do sindicato, o estado das necesidades familiares e subxectivas, alianzas de parentesco e compadreo, etc. Quen loitan contra o poder desempeñan esa loita nun contexto multideterminado onde a resistencia e a impugnación coexisten coa reprodución de hábitos e relacións sociais instaurados polo sistema hexemónico.