A cadea de televisión Antena3 mesmo descoidou que na súa web se poidese acceder a un apartado —a homenaxe póstuma— titulado Muere Manuel Fraga, pero eu cando lin a nova de que Fraga estaba ingresado por problemas respiratorios o primeiro que pensei, malicioso e rabudo de min, era que o expresidente estaba a seguir a mesma táctica (porse enfermiño) que no seu día empregou Pinochet para non ter que ir declarar a Inglaterra agora que podía ser chamado a declarar na Arxentina polo seu pasado franquista. Porén, aínda que Fraga non está fisicamente morto—polo menos non se confirmou no momento en que eu escribo isto— o certo é que a súa enfermidade non semella ser unha mentira das de Pinocho. É dicir, o home, ben pouco tempo despois de que Isaac Díaz Pardo nos deixase para sempre, semella estar nas últimas. E que gran carga simbólica na morte e na desaparición da escena pública dun e doutro. Por unha banda o fascista reciclado en demócrata, pola outra o fillo de asasinado no 36 que dedicou toda a vida a que non se perdese a memoria do acontecido naquelas infaustas datas. Como unha parte máis daquel esforzo memorialístico Isaac Díaz Pardo tamén investiu recursos na editora Ruedo Ibérico. Esta publicou, grazas aos cartos do fundador de Ediciós do Castro, os seus derradeiros títulos en 1982, precisamente (outra ironía chea de sentido) o ano en que o PSOE arrasa nas urnas lexitimando así plenamente (os roxos viñeron e todo seguiu como sempre) a Transición despois do ruído de sabres do 81 que imporía o café para todos que agora se revela insostible. Tras eses derradeiros libros desaparece, canda Ruedo Ibérico (e canda a desactivación do movemento anarquista despois dun breve rexurdimento nos anos setenta), a posibilidade dunha esquerda española rupturista.
En A Transición en Cuadernos de Ruedo Ibérico en edición crítica de Xavier Diez podemos adentrarnos nalgúns daqueles textos dos Cadernos e non parar de abraiarnos ante a lucidez coa que se analizaba o gran calote bautizado como Transición que hoxe, decadencia física dun dos seus máximos ideólogos aparte, está a facer augas. Porque se a crise económica en curso está a deixar nus a moitos reis (o oxímoro democracia-capialismo, a verdadeira natureza da UE, a falacia da guerra de civilizacións, os dogmas neoliberais, etc.) no ámbito do estado español máis que un rei o que está a quedar nu é toda a restauración borbónica ao completo (como xa o ten exposto Antóm Fente nalgún brillante artigo).
As institucións nacidas daquel pacto espúreo entre as oligarquías franquistas e a nova esquerda ávida de poder (en palabras do tamén ruedoiberista Joan Martínez Alier a "oposición que non se opón"), están máis podres hoxe ca nunca. Así parece evidencialo a corrupción xeralizada, a incapacidade da familia real para manter un certo decoro en tempos de penuria económica, a sensación de que non chega con votar cada catro anos para sentir que exista algo así como a soberanía popular, a regresión recentralizadora filo-franquista tanto no institucional como no cultural, o cambalache bipartidista que introduce cláusulas neoliberais na Constitución que impiden calquera alternativa en materia de política económica, a impudicia dunhas elites financeiras, empresariais e mediáticas que tras engordar durante anos a base de faceren negocios co e a costa do Estado agora se dedican, desde posturas seudolibertarias, a desmantelar os servizos públicos, a vender ao mellor postor o aforro popular depositado nas caixas despois de permitiren que estas xogasen na especulación de casino, a repartírense dividendos astronómicos ao tempo que exixen a depauperación definitiva do mercado de traballo, etc.
Dicía un editorial de Ruedo Ibérico no ano 1976:
A táctica da oposición política de ocupar prudentemente iso que chama "espazos de liberdade", ou "espazos políticos", fíxolle o xogo ao réxime monárquico. É sintomático, por exemplo, que ningunha agrupación política tolerada se decidise a ocupar o inmenso "espazo político" republicano. Os políticos da oposición ocupan os "espazos de liberdade" como os indios de EEUU ocupan a reserva: sen saíren dos límites; no seu interior permíteselles ocuparse aos seus cultivos, artesanías e ritos.
Precisamente a ocuparse dos seus cultivos, da artesanía e dos ritos foi ao que se veu dedicando a esquerda do Estado Español desde aqueles anos até o presente. Así parece compartilo tamén Joaquín Miras que, sobre o caso do PCE e do PSUC, di cousas como a seguinte:
O partido quebra na transición. Hoxe penso que a crise é consecuencia da derrota do seu proxecto político, e do desastroso xeito en que se xestiona esta. Non ao revés. No seu momento, valorei que era a dirección do partido a que traizoaba o proceso. Hoxe penso que Santiago Carrilo, ao percatarse de que non había capacidade para impoñer a ruptura, en lugar de axudar ao partido a repregarse e resistir o tirón sen fugas, etc., tratou de competir co PSOE, recén inventado pola embaixada dos EEUU e o diñeiro da internacional socialdemócrata, e converteuse nun interlocutor válido dos reformistas do réxime e na máis leal oposición da monarquía. Para iso freáronse mobilizacións e loitas e impúxose unha viraxe tacticista sen maior análise, sen valoracións, metendo a un partido de cadros de masas nunha aventura transformista.
O tranformismo da esquerda española chega até hoxe. Pero o esboroamento histórico do PSOE nas xerais de 2011, a discreta suba do que queda do mundo PC e o movemento 15m parecen certificar que a cultura política (ou mellor dito despolitizadora) nacida á morte do ditador xa non contenta ao cidadán-masa e que o consenso arredor da Constitución de 1978 e a súa promesa de benestar xa non convence a unhas clases medias que están a ser testemuñas de como o crecemento económico das últimas décadas descansaba sobre pés de barro.
A propósito do 15m, Amador Fernández Savater escribía, nun artigo recente, o que reproduzo a seguir:
Onde se meteron todas as persoas que poboaron prazas e asembleas en primavera? Volvéronse desafectos ao 15-M, son incapaces dun compromiso duradoiro, están agora resignadas á súa sorte? Creo que non. Sen ningún estudo a man, xeralizando simplemente a partir dos casos que coñezo persoalmente e da observación de min mesmo, penso que en xeral a xente volveu á sua vida.
Retomaba así Fernández Savater unha vella cuestión sobre a que xa repararan hai moito grupos como Socialismo ou Barbarie ou os Situacionistas e da que a esquerda do estado español, coa súa cultura da Transición pensada para desmobilizar á xente, pouco se tivera que preocupar até o de agora: como unir activismo e vida cotiá? Como trascender os momentos puntuais de loita para crear espazos de loita na vida diaria de cada un de nós? Como vencer a separación entre política e vida? Como facer que os momentos excepcionais de ruptura e de goce na creación dunha nova orde se extendan ao día a día? Porque na capacidade desa articulación radica, xustamente, a capacidade de resistencia da esquerda fronte á esmagadora hexemonía da dereita previa a calquera contraataque para tratar de impór a súa propia hexemonía.
Ao fío disto, non é casual, e así se puido comprobar unha vez máis na manifestación de Bilbao contra a dispersión dos presos do pasado 7 de xaneiro, que a esquerda abertzale, o resto, canda o nacionalismo galego e parte do catalán, dunha verdadeira esquerda rupturista que, ademais, tivo a feliz idea e a capacidade de crear un movemento de base, siga mantendo intacto o seu prestixio, a súa forza e a súa capacidade mobilizadora, malia que non foron poucas as equivocacións e mesmo as salvaxadas que levaron a cabo na súa historia recente.
A gran diferenza entre unha esquerda viva e a esquerda de reserva india é precisamente ser capaz de estar presente na vida cotiá da xente. Malia o moito que se lle poida apoñer, a esquerda abertzale, con todo o seu entramado organizativo penetrando en todos os niveis sociais do País Vasco, sen dúbida conseguiu algo parecido a unha esquerda viva. En Ruedo Ibérico intuíron isto hai xa moito tempo. Así, en 1976 vían o mundo abertzale como o mellor exemplo dun movemento capaz de navegar entre dúas correntes igual de inútiles (correntes de tan longa vida que aínda chegan aos nosos días):
A pequena parte da oposición política non formada por partidos electoralistas está composta por grupiños leninistas, os cales aspiran a facerse co poder en nome da "ditadura do proletariado". Así pois, por unha parte están quen predican a constitución dun goberno provisional cuxa tarefa sería convocar eleccións para unha asemblea constituínte. Doutra parte están eses grupos leninistas inoperantes, preocupados ante todo pola "toma do poder" con miras insurrecionais absolutamente idealistas. [...] Tal vez os intentos máis interesantes de escapar a ese dilema de electoralismo ou leninismo foron as proposicións de ETA de crear comités abertzales desde a base.
En 1976 podíase falar así de ETA. Cando polo medio sucederon tantas calamidades a propia existencia de ETA recordaba cada vez máis a un deses grupúsculos leninistas preocupados por impor o seu poder. Pero, de cara a un futuro sen ETA, a esquerda abertzale como movemento político e social democrático e como auténtica cultura disidente preséntase como unha fórmula que soubo demostrarse gañadora.
As institucións nacidas daquel pacto espúreo entre as oligarquías franquistas e a nova esquerda ávida de poder (en palabras do tamén ruedoiberista Joan Martínez Alier a "oposición que non se opón"), están máis podres hoxe ca nunca. Así parece evidencialo a corrupción xeralizada, a incapacidade da familia real para manter un certo decoro en tempos de penuria económica, a sensación de que non chega con votar cada catro anos para sentir que exista algo así como a soberanía popular, a regresión recentralizadora filo-franquista tanto no institucional como no cultural, o cambalache bipartidista que introduce cláusulas neoliberais na Constitución que impiden calquera alternativa en materia de política económica, a impudicia dunhas elites financeiras, empresariais e mediáticas que tras engordar durante anos a base de faceren negocios co e a costa do Estado agora se dedican, desde posturas seudolibertarias, a desmantelar os servizos públicos, a vender ao mellor postor o aforro popular depositado nas caixas despois de permitiren que estas xogasen na especulación de casino, a repartírense dividendos astronómicos ao tempo que exixen a depauperación definitiva do mercado de traballo, etc.
Dicía un editorial de Ruedo Ibérico no ano 1976:
A táctica da oposición política de ocupar prudentemente iso que chama "espazos de liberdade", ou "espazos políticos", fíxolle o xogo ao réxime monárquico. É sintomático, por exemplo, que ningunha agrupación política tolerada se decidise a ocupar o inmenso "espazo político" republicano. Os políticos da oposición ocupan os "espazos de liberdade" como os indios de EEUU ocupan a reserva: sen saíren dos límites; no seu interior permíteselles ocuparse aos seus cultivos, artesanías e ritos.
Precisamente a ocuparse dos seus cultivos, da artesanía e dos ritos foi ao que se veu dedicando a esquerda do Estado Español desde aqueles anos até o presente. Así parece compartilo tamén Joaquín Miras que, sobre o caso do PCE e do PSUC, di cousas como a seguinte:
O partido quebra na transición. Hoxe penso que a crise é consecuencia da derrota do seu proxecto político, e do desastroso xeito en que se xestiona esta. Non ao revés. No seu momento, valorei que era a dirección do partido a que traizoaba o proceso. Hoxe penso que Santiago Carrilo, ao percatarse de que non había capacidade para impoñer a ruptura, en lugar de axudar ao partido a repregarse e resistir o tirón sen fugas, etc., tratou de competir co PSOE, recén inventado pola embaixada dos EEUU e o diñeiro da internacional socialdemócrata, e converteuse nun interlocutor válido dos reformistas do réxime e na máis leal oposición da monarquía. Para iso freáronse mobilizacións e loitas e impúxose unha viraxe tacticista sen maior análise, sen valoracións, metendo a un partido de cadros de masas nunha aventura transformista.
O tranformismo da esquerda española chega até hoxe. Pero o esboroamento histórico do PSOE nas xerais de 2011, a discreta suba do que queda do mundo PC e o movemento 15m parecen certificar que a cultura política (ou mellor dito despolitizadora) nacida á morte do ditador xa non contenta ao cidadán-masa e que o consenso arredor da Constitución de 1978 e a súa promesa de benestar xa non convence a unhas clases medias que están a ser testemuñas de como o crecemento económico das últimas décadas descansaba sobre pés de barro.
A propósito do 15m, Amador Fernández Savater escribía, nun artigo recente, o que reproduzo a seguir:
Onde se meteron todas as persoas que poboaron prazas e asembleas en primavera? Volvéronse desafectos ao 15-M, son incapaces dun compromiso duradoiro, están agora resignadas á súa sorte? Creo que non. Sen ningún estudo a man, xeralizando simplemente a partir dos casos que coñezo persoalmente e da observación de min mesmo, penso que en xeral a xente volveu á sua vida.
Retomaba así Fernández Savater unha vella cuestión sobre a que xa repararan hai moito grupos como Socialismo ou Barbarie ou os Situacionistas e da que a esquerda do estado español, coa súa cultura da Transición pensada para desmobilizar á xente, pouco se tivera que preocupar até o de agora: como unir activismo e vida cotiá? Como trascender os momentos puntuais de loita para crear espazos de loita na vida diaria de cada un de nós? Como vencer a separación entre política e vida? Como facer que os momentos excepcionais de ruptura e de goce na creación dunha nova orde se extendan ao día a día? Porque na capacidade desa articulación radica, xustamente, a capacidade de resistencia da esquerda fronte á esmagadora hexemonía da dereita previa a calquera contraataque para tratar de impór a súa propia hexemonía.
Ao fío disto, non é casual, e así se puido comprobar unha vez máis na manifestación de Bilbao contra a dispersión dos presos do pasado 7 de xaneiro, que a esquerda abertzale, o resto, canda o nacionalismo galego e parte do catalán, dunha verdadeira esquerda rupturista que, ademais, tivo a feliz idea e a capacidade de crear un movemento de base, siga mantendo intacto o seu prestixio, a súa forza e a súa capacidade mobilizadora, malia que non foron poucas as equivocacións e mesmo as salvaxadas que levaron a cabo na súa historia recente.
A gran diferenza entre unha esquerda viva e a esquerda de reserva india é precisamente ser capaz de estar presente na vida cotiá da xente. Malia o moito que se lle poida apoñer, a esquerda abertzale, con todo o seu entramado organizativo penetrando en todos os niveis sociais do País Vasco, sen dúbida conseguiu algo parecido a unha esquerda viva. En Ruedo Ibérico intuíron isto hai xa moito tempo. Así, en 1976 vían o mundo abertzale como o mellor exemplo dun movemento capaz de navegar entre dúas correntes igual de inútiles (correntes de tan longa vida que aínda chegan aos nosos días):
A pequena parte da oposición política non formada por partidos electoralistas está composta por grupiños leninistas, os cales aspiran a facerse co poder en nome da "ditadura do proletariado". Así pois, por unha parte están quen predican a constitución dun goberno provisional cuxa tarefa sería convocar eleccións para unha asemblea constituínte. Doutra parte están eses grupos leninistas inoperantes, preocupados ante todo pola "toma do poder" con miras insurrecionais absolutamente idealistas. [...] Tal vez os intentos máis interesantes de escapar a ese dilema de electoralismo ou leninismo foron as proposicións de ETA de crear comités abertzales desde a base.
En 1976 podíase falar así de ETA. Cando polo medio sucederon tantas calamidades a propia existencia de ETA recordaba cada vez máis a un deses grupúsculos leninistas preocupados por impor o seu poder. Pero, de cara a un futuro sen ETA, a esquerda abertzale como movemento político e social democrático e como auténtica cultura disidente preséntase como unha fórmula que soubo demostrarse gañadora.
3 comentários:
Encántame o de "esquerda de reserva india".
Boto de menos (son cotilla) a testemuña en primeira persoa da súa militancia propia: como o fai? en que partido político? que prezo ten na súa vida cotiá? o activismo cultural é a militancia política por outros medios?
O digo porque saír da reserva india é complicado: como? onde? por que? con quen? cara onde?
Parece mentira que non saibas que eu vou de teórico pola vida sen luxar as mans nas cuestións prácticas ;)
Agora en serio.
Como?: Asociándose, traballando con outros/as. No meu caso estou en A nave das ideas, colaboro escribindo con quen mo pide, axudo, no que podo, a organizar cousas como, no seu momento, o Foro Social Galego, and so on, and so on... que diría Zizek.
Onde? Onde esteas.
Con quen? Con quen teña ganas de facer cousas.
Cara onde? O cara onde atópase no camiño. Como dicía Kavafis o mellor de ir a Itaca é o camiño.
Que prezo ten na miña vida cotiá? Nunca me farei rico porque gasto moito tempo en actividades pouco lucrativas.
Activismo cultural é militancia por outros medios? Activismo cultural é tan militancia como calquera militancia. No capitalismo cognitivo a produción de discursos e a produción de mercadorías é inindistinguible. Os discursos son mercado e cos discursos hai que desafiar ao mercado.
Partido político? Oficialmente son militante do BNG. Pero son un militante con pouco entusiasmo.
De todos os xeitos, non sei que máis dará o meu caso particular. O importante é que a activación sexa masiva.
Grazas pola súa resposta!
Coñezo xente que milita en sindicatos e partidos políticos de forma activa, pero hai algo en min refractario a tal militancia, unha desconfianza (estrutural-educacional?) que non dou superado e que me bota para atrás e ao mesmo tempo faime sentir vergoña de min mesmo. Xa sei que non é preciso unha identificación do 100% coas ideas, pero teño escoitado tantas historias de "tragar carros e carretas" polo ben do partido/sindicato/outros que recoñezo non ser capaz de dar ese paso que vai da porta da miña casa á rúa para entrar nunha organización concreta, como dí vostede con ironía "para luxar as mans nas cuestións prácticas".
E, dende, logo sabendo que a miña situación de "reserva india" é indistinguible do cinismo: "todo está tan mal que para que vou facer algo", cando é obvio que só dende a militancia no concreto poden ter valor as opinións e as críticas ao que hai.
"non sei que máis dará o meu caso particular": si que dá: o meu linda co cinismo conformista da peor especie, ese pijerío-de-chapapote tan ben definido por cossimo qué é realmente o meu sinal de identidade; cada un de nós, témome, é exemplo de algo para os demáis e para si mesmo, e esa responsabilidade non é obviable, e a nosa actitude cara a ela defínenos inquivocamente.
Insisito, moitas grazas por respostar á miña impertinencia!
Enviar um comentário