Falabamos máis arriba de dous personaxes moi distintos que simbolizaban dous mundos tamén diferentes. Por unha banda Manuel Fraga como símbolo dos vencedores tanto en 1936 coma en 1975. Pola outra Díaz Pardo como símbolo dos vencidos no 36 e, na medida en que tamén apostou por iniciativas como Ruedo Ibérico, como símbolo dos vencidos en 1975. E agora cómpre deterse no que habería ser a primeirísima cultura xuvenil oficiosa do que Vicenç Navarro denomina a "democracia limitada" española que naceu como consecuencia de que en 1975 gañase quen gañou e que perdese quen perdeu. Unha superestrutura cutural que sería, salvo contadas excepcións entre as que destacaría a Santiago Alba Rico ou a Carlos Fernández Liria que no 1986 escribiron un libelo magnífico contra o que estaba a pasar, adoptada acriticamente pola intelligentsia española (para o vulgo había outra baixa cultura cinematográfica e televisiva igualmente seudotransgresora en forma de películas de destape e porno soft) e que conformaría a estación de paso necesaria para chegar ao estado comatoso no que se atopa hoxe o espírito crítico da cidadanía do Estado (a baixa cultura actual é o telelixo que abandonou o de soft e rendiuse ao directamente pornográfico). Pero antes, un pequeno rodeo.
No último libro publicado por estes lares por Thomas Frank, A conquista do cool. O negocio da cultura e a contracultura e o nacemento do consumismo moderno, o autor do xenial What´s the matter with Kansas? dedica os seus esforzos a contar como a contracultura americana dos 60 foi fagocitada por unha industria da publicidade farta do estilo plano, machacón e obvio dos cincuenta coas súas familias brancas sorrintes, os seus pretenciosos coches con aleróns e as súas urbanizacións impolutas, e ávida de novos discursos que retasen ao consumidor a se sentir especial, intelixente, transgresor e, paradoxalmente, non consumista. A tese de Frank é máis ou menos esta:
A contracultura, en tanto que movemento de masas diferenciado do estilo bohemio que lle precedeu, foi desencadeada -como mínimo a partes iguais- tanto polas novidades na cultura de masas como por mudanzas na base da sociedade.
Isto é, Frank cuestiona que a contracultura fose unha creación puramente popular que acabase sendo absorbida pola industria, cuestiona polo tanto que existise algo así como "unha auténtica contracultura antes da asimilación" e pensa, pola contra, que tanto a base popular como a industria teñen a mesma responsabilidade na conformación do que hoxe coñecemos como a estética e a ética da contracultura. Non pretendo rebater esta tese de Frank ou facer unha defensa da contracultura hippie, entre outras cousas porque o hippismo, alén do puramente musical, me desagrada o suficiente como para non sentir ningunha necesidade de defendelo, pero, tanto se Frank ten razón como se non no que afirma, o seu libro serviume para confirmar como a mudanza substancial entre o capitalismo dos anos sesenta en diante e o anterior a esa época radica en pór na práctica a mesma inversión que autores como Etienne Balibar propoñen para unha lectura actualizada da coñecida frase de Marx que di que as ideas dominantes son as da clase dominante. Así, a publicidade dos anos 60 en diante deixará de propugnar valores elitistas para pasar a propagar os desexos e as utopías da xente corrente. Na formulación que lle dará a volta a Marx, o capitalismo fará dominantes as ideas das clases dominadas, naturalmente para, polo medio, sublimar eses desexos e expectativas a través da forma mercadoría e de todo o que conleva a sociedade do consumo de masas.
Se extrapolamos todo o dito até o momento sobre a contracultura ianqui ao periodo coñecido como a Transición da ditadura á democracia (un período no que as oligarquías do Estado tamén se adaptarían ao novo capitalismo consumista), vital para a comprensión do presente no Estado Español, poderiámonos cuestionar, agora que semella haber un certo revival dos anos 80 coa publicación por Xerais de dous libros sobre esa década (Vigo a 80 revolucións por minuto de Emilio Alonso e Vigo a explosión dos 80 do fotógrafo Víctor de las Heras), se toda a cultura xerada arredor da Movida non foi, máis ca a espontánea e xenial fructificación das prácticas culturais dunha xuventude farta dos corsés franquistas, o diamante en bruto que as elites político-mediáticas da época souberon elevar até conseguiren a narración perfecta do espírito xeracional domesticado que precisaban, e se non actúaba, tamén ela, como a gran sublimación das ideas de liberdade, hedonismo e transgresión que necesitaban aquelas elites que pilotaron a "ruptura-pactada" para conter o "desencanto" que logo se percibiu entre o que a democracia prometía e o que finalmente deu de si, un desencanto que hoxe que o mito da democracia española (Non-Real para boa parte da xuventude) está en aberta descomposición toma cada vez máis a forma de cuestionamento puro e duro. En relación con isto, un autodenominado Comité Robespierre escribía non hai moito, nun acedo artigo a propósito da Movida madrileña, que:
O primeiro do que debemos cerciorármonos ao abordar dito monstro cultural é que xunto á famosa transición democrática, é un dos poucos feitos ou períodos que gozan dunha visión positiva e incuestionable por parte dos media, existe unha unanimidade máis que sospeitosa á hora de valorar a movida. [...] A movida é canda á transición e a monarquía, un dos mitos mellor asentados no imaxinario colectivo español, moi poucas voces se atreven a cuestionala.
Ao cal engadían:
En España e como soe ser costume, subimos tarde e mal ao carro do posmoderno, salto ao baleiro que se percibía moi complexo tras corenta anos de escurantismo cultural e represión aberta. Guindarse ao pozo da fragmentación e o frívolo, mergullarse no lameiro nihilista do todo vale e cofarse co lema Non hai alternativa sen luxar as mans de merda e sangue, convertíase nunha tarefa difícil, pero fíxose, vaia se se fixo, da noite á mañán e ademais a golpe de subvención.
E isto é algo que nós, ao analizarmos a sucursal da movida madrileña que tivo sobre todo epicentro en Vigo, tamén deberiamos pensar. Cando un bota un ollo ao fantástico libro de de las Heras logo se decata de que aí hai dúas sociedades. Por unha banda estaba o Vigo traballador coas súas mobilizacións na rúa facendo fronte ás reconversións que a entrada na hoxe putrefacta UE exixía ao PSOE. Pola outra os rapaces, catro gatos segundo se desprende do libro do propio Emilio Alonso, epidermicamente transgresores, que vivían totalmente alleos á realidade circundante e que pululaban arredor duns cargos socialistas (ou estes arredor deles, tanto ten) desexosos por vencellárense a certa idea paifoca de modernidade.
Esta descripción parece ser corroborada polo propio Emilio Alonso, autor de Vigo a 80 revolucións por minuto, cando, nunha das múltiples entrevistas concedidas co gallo do libro, afirma:
Viñamos dunha época escura, estabamos cansados da loita antifranquista, dunha decepcionante construción da democracia e precisábase algo novo e fresco. Certo é que os problemas económicos e sociais seguían aí, pero ser conscientes diso e tentar solucionalos non era óbice para que tamén nos puidesemos divertir e tentásemos desenvolver unha actividade cultural nova ou diferente, posto que Vigo, nese aspecto, era un deserto. Aqueles tempos considerábase frívolo tocar rock and roll, facer fanzines ou debuxar cómics. O que exixían certos sectores a todo o mundo era a súa dedicación exclusiva á loita político-social, demonizando así a actividade cultural e consagrando a protesta na rúa como máximo expoñente de compromiso.
E nalgún punto do seu libro cando, cunha honestidade —por outra banda presente en todo ese traballo— que o honra, alerta contra calquera tentación de maquillar a historia para facela máis presentable agora que esa simbiose PSOE-Movida resulta tan evidente e vergonzante:
Hai quen insiste en considerar aquel patético desencontro "Madrid se escribe con V de Vigo" como o momento en que a movida pasou a mellor vida porque foi fagocitada polas institucións pero, como xa dixen, non estou de acordo con esa percepción. Desde os seus primeiros momentos de existencia, as institucións, o poder político, estivo moi preocupado por aproveitarse da movida. E parécenme absolutamente hipócritas os que din que foi esa intervención a que lle fixo perder os seus sinais de identidade.
Facendo un estudo sociolingüístico logo se obtería unha fotografía ben nítida do asunto. O que se daba no Vigo da época era a coincidencia nunha cidade dunha masa de proletarios como quen di recén chegados das aldeas expresándose en galego con —é unha hipótese miña non comprobada empíricamente que se apoia no sinxelo dato de que pouca xente nova no Vigo dos oitenta podía permitirse a compra de instrumentos musicais e que Emilio Alonso parece corroborar cando asegura que os chamados daquela PNN (Profesores non numerarios) eran maioritarios na noite chic viguesa— as vellas e as incipientes clases medias castelán-falantes cuxa visión provinciana (con todas as excepcións que queiramos) acabarán por seren hexemónicas no Vigo actual, pois desde entón o groso desas clases medias viguesas, e en xeral galegas por máis que sexa dunha parte dese estrato social do que se nutre maioritariamente o nacionalismo galego, nunca foron capaces de se desprenderen dun madrileñismo ideolóxico do máis pailarote (madrileñismo pailán, por certo, que aínda goza de moita saúde en certos ambientes musicais vigueses). Esta lectura sociolóxica da Movida viguesa tamén é corroborada por un documento da época —un artigo anónimo publicado, penso que non por casualidade en galego, na revista El Coyote— recollido no libro de Emilio Alonso que di cousas como esta:
O posmoderno non se caracteriza por tomar unha actitude crítica fronte ós problemas alleos: que haxa paro ou que vivamos nunha sociedade inxusta é algo que non lle interesa a "LA MOVIDA". [...] O posmoderno é un burgués non pior sentido da palabra: a súa máxima é ter máis cartos e despreciar aos que teñen menos. Non é de extrañar que o Posmodernismo sexa o movimento máis apoiado polas institucións establecidas. Un exemplo claro estamos a vivilo na nosa cidade coa dichosa "movida".
Pero existía realmente naquel contexto de loita obreira animadversión á loita cultural? O Comité Robespierre volve ser moi pertinente e a súa conclusión encaixa perfectamente co exposto máis arriba arredor da persistencia dunha esquerda viva e rupturista no País Vasco:
O máis gracioso do proceso é que, mentres a golpe de subvención se colocaba no mapa a artistiñas nenos de papá (a comezar por Berlanga, fillo dun famoso director de cine) que celebraban a frivolidade máis dantesca como símbolo inequívoco dunha xeración, noutro lugar xestábase unha verdadeira revolución músico-cultural, realmente urbana, transgresora e contracultural e de corte eminentemente independente: o rock radical vasco.
O cal parece contradicir a Emilio Alonso e probar que unha cultura fresca, transgresora e novidosa si era posible no Estado Español da época sen desprezar ao país no que se vivía e sen desentenderse dos seus problemas. O rock radical vasco, contemporáneo das diversas movidas, resultou un movemento que aínda hoxe nutre ás xeracións máis novas de músicos vascos sen ter sido asimilado en ningún momento, e foi, ademais, un referente que tamén habería exercer gran influencia no Vigo do punk politizado que arrincaría a finais dos oitenta e que terá o seu propio lugar de confluencia na vella Asociación de Veciños Val do Fragoso. Desvirgheitors, unha das primeiras bandas de punk alternativo de Vigo, cantaban sobre a Movida xa na súa maqueta de 1987 coa falta de circunloquios propia do estilo:
Pegatinas y carteles llenan toda la ciudad con el nombre de movida a todos engañarán, gente que se viene aquí buscando lo que no hay todo esto es un montaje que Bibiano pagará. [Refírense a Bibiano Morón un dos donos do mítico local Kremlin]
Neste sentido, se ben é posible trazar un paralelismo entre a lectura que fai Thomas Frank da contracultura americana dos sesenta e a Movida dos oitenta, máis difícil é meter nese mesmo saco a un movemento de raigaña auténticamente popular como foi o rock radical vasco pouco preocupado por lexitimar moralmente o cambio de réxime e que tamén nesta terra habería crear a súa pequena e pouco publicitada escola.
No último libro publicado por estes lares por Thomas Frank, A conquista do cool. O negocio da cultura e a contracultura e o nacemento do consumismo moderno, o autor do xenial What´s the matter with Kansas? dedica os seus esforzos a contar como a contracultura americana dos 60 foi fagocitada por unha industria da publicidade farta do estilo plano, machacón e obvio dos cincuenta coas súas familias brancas sorrintes, os seus pretenciosos coches con aleróns e as súas urbanizacións impolutas, e ávida de novos discursos que retasen ao consumidor a se sentir especial, intelixente, transgresor e, paradoxalmente, non consumista. A tese de Frank é máis ou menos esta:
A contracultura, en tanto que movemento de masas diferenciado do estilo bohemio que lle precedeu, foi desencadeada -como mínimo a partes iguais- tanto polas novidades na cultura de masas como por mudanzas na base da sociedade.
Isto é, Frank cuestiona que a contracultura fose unha creación puramente popular que acabase sendo absorbida pola industria, cuestiona polo tanto que existise algo así como "unha auténtica contracultura antes da asimilación" e pensa, pola contra, que tanto a base popular como a industria teñen a mesma responsabilidade na conformación do que hoxe coñecemos como a estética e a ética da contracultura. Non pretendo rebater esta tese de Frank ou facer unha defensa da contracultura hippie, entre outras cousas porque o hippismo, alén do puramente musical, me desagrada o suficiente como para non sentir ningunha necesidade de defendelo, pero, tanto se Frank ten razón como se non no que afirma, o seu libro serviume para confirmar como a mudanza substancial entre o capitalismo dos anos sesenta en diante e o anterior a esa época radica en pór na práctica a mesma inversión que autores como Etienne Balibar propoñen para unha lectura actualizada da coñecida frase de Marx que di que as ideas dominantes son as da clase dominante. Así, a publicidade dos anos 60 en diante deixará de propugnar valores elitistas para pasar a propagar os desexos e as utopías da xente corrente. Na formulación que lle dará a volta a Marx, o capitalismo fará dominantes as ideas das clases dominadas, naturalmente para, polo medio, sublimar eses desexos e expectativas a través da forma mercadoría e de todo o que conleva a sociedade do consumo de masas.
Se extrapolamos todo o dito até o momento sobre a contracultura ianqui ao periodo coñecido como a Transición da ditadura á democracia (un período no que as oligarquías do Estado tamén se adaptarían ao novo capitalismo consumista), vital para a comprensión do presente no Estado Español, poderiámonos cuestionar, agora que semella haber un certo revival dos anos 80 coa publicación por Xerais de dous libros sobre esa década (Vigo a 80 revolucións por minuto de Emilio Alonso e Vigo a explosión dos 80 do fotógrafo Víctor de las Heras), se toda a cultura xerada arredor da Movida non foi, máis ca a espontánea e xenial fructificación das prácticas culturais dunha xuventude farta dos corsés franquistas, o diamante en bruto que as elites político-mediáticas da época souberon elevar até conseguiren a narración perfecta do espírito xeracional domesticado que precisaban, e se non actúaba, tamén ela, como a gran sublimación das ideas de liberdade, hedonismo e transgresión que necesitaban aquelas elites que pilotaron a "ruptura-pactada" para conter o "desencanto" que logo se percibiu entre o que a democracia prometía e o que finalmente deu de si, un desencanto que hoxe que o mito da democracia española (Non-Real para boa parte da xuventude) está en aberta descomposición toma cada vez máis a forma de cuestionamento puro e duro. En relación con isto, un autodenominado Comité Robespierre escribía non hai moito, nun acedo artigo a propósito da Movida madrileña, que:
O primeiro do que debemos cerciorármonos ao abordar dito monstro cultural é que xunto á famosa transición democrática, é un dos poucos feitos ou períodos que gozan dunha visión positiva e incuestionable por parte dos media, existe unha unanimidade máis que sospeitosa á hora de valorar a movida. [...] A movida é canda á transición e a monarquía, un dos mitos mellor asentados no imaxinario colectivo español, moi poucas voces se atreven a cuestionala.
Ao cal engadían:
En España e como soe ser costume, subimos tarde e mal ao carro do posmoderno, salto ao baleiro que se percibía moi complexo tras corenta anos de escurantismo cultural e represión aberta. Guindarse ao pozo da fragmentación e o frívolo, mergullarse no lameiro nihilista do todo vale e cofarse co lema Non hai alternativa sen luxar as mans de merda e sangue, convertíase nunha tarefa difícil, pero fíxose, vaia se se fixo, da noite á mañán e ademais a golpe de subvención.
E isto é algo que nós, ao analizarmos a sucursal da movida madrileña que tivo sobre todo epicentro en Vigo, tamén deberiamos pensar. Cando un bota un ollo ao fantástico libro de de las Heras logo se decata de que aí hai dúas sociedades. Por unha banda estaba o Vigo traballador coas súas mobilizacións na rúa facendo fronte ás reconversións que a entrada na hoxe putrefacta UE exixía ao PSOE. Pola outra os rapaces, catro gatos segundo se desprende do libro do propio Emilio Alonso, epidermicamente transgresores, que vivían totalmente alleos á realidade circundante e que pululaban arredor duns cargos socialistas (ou estes arredor deles, tanto ten) desexosos por vencellárense a certa idea paifoca de modernidade.
Esta descripción parece ser corroborada polo propio Emilio Alonso, autor de Vigo a 80 revolucións por minuto, cando, nunha das múltiples entrevistas concedidas co gallo do libro, afirma:
Viñamos dunha época escura, estabamos cansados da loita antifranquista, dunha decepcionante construción da democracia e precisábase algo novo e fresco. Certo é que os problemas económicos e sociais seguían aí, pero ser conscientes diso e tentar solucionalos non era óbice para que tamén nos puidesemos divertir e tentásemos desenvolver unha actividade cultural nova ou diferente, posto que Vigo, nese aspecto, era un deserto. Aqueles tempos considerábase frívolo tocar rock and roll, facer fanzines ou debuxar cómics. O que exixían certos sectores a todo o mundo era a súa dedicación exclusiva á loita político-social, demonizando así a actividade cultural e consagrando a protesta na rúa como máximo expoñente de compromiso.
E nalgún punto do seu libro cando, cunha honestidade —por outra banda presente en todo ese traballo— que o honra, alerta contra calquera tentación de maquillar a historia para facela máis presentable agora que esa simbiose PSOE-Movida resulta tan evidente e vergonzante:
Hai quen insiste en considerar aquel patético desencontro "Madrid se escribe con V de Vigo" como o momento en que a movida pasou a mellor vida porque foi fagocitada polas institucións pero, como xa dixen, non estou de acordo con esa percepción. Desde os seus primeiros momentos de existencia, as institucións, o poder político, estivo moi preocupado por aproveitarse da movida. E parécenme absolutamente hipócritas os que din que foi esa intervención a que lle fixo perder os seus sinais de identidade.
Facendo un estudo sociolingüístico logo se obtería unha fotografía ben nítida do asunto. O que se daba no Vigo da época era a coincidencia nunha cidade dunha masa de proletarios como quen di recén chegados das aldeas expresándose en galego con —é unha hipótese miña non comprobada empíricamente que se apoia no sinxelo dato de que pouca xente nova no Vigo dos oitenta podía permitirse a compra de instrumentos musicais e que Emilio Alonso parece corroborar cando asegura que os chamados daquela PNN (Profesores non numerarios) eran maioritarios na noite chic viguesa— as vellas e as incipientes clases medias castelán-falantes cuxa visión provinciana (con todas as excepcións que queiramos) acabarán por seren hexemónicas no Vigo actual, pois desde entón o groso desas clases medias viguesas, e en xeral galegas por máis que sexa dunha parte dese estrato social do que se nutre maioritariamente o nacionalismo galego, nunca foron capaces de se desprenderen dun madrileñismo ideolóxico do máis pailarote (madrileñismo pailán, por certo, que aínda goza de moita saúde en certos ambientes musicais vigueses). Esta lectura sociolóxica da Movida viguesa tamén é corroborada por un documento da época —un artigo anónimo publicado, penso que non por casualidade en galego, na revista El Coyote— recollido no libro de Emilio Alonso que di cousas como esta:
O posmoderno non se caracteriza por tomar unha actitude crítica fronte ós problemas alleos: que haxa paro ou que vivamos nunha sociedade inxusta é algo que non lle interesa a "LA MOVIDA". [...] O posmoderno é un burgués non pior sentido da palabra: a súa máxima é ter máis cartos e despreciar aos que teñen menos. Non é de extrañar que o Posmodernismo sexa o movimento máis apoiado polas institucións establecidas. Un exemplo claro estamos a vivilo na nosa cidade coa dichosa "movida".
Pero existía realmente naquel contexto de loita obreira animadversión á loita cultural? O Comité Robespierre volve ser moi pertinente e a súa conclusión encaixa perfectamente co exposto máis arriba arredor da persistencia dunha esquerda viva e rupturista no País Vasco:
O máis gracioso do proceso é que, mentres a golpe de subvención se colocaba no mapa a artistiñas nenos de papá (a comezar por Berlanga, fillo dun famoso director de cine) que celebraban a frivolidade máis dantesca como símbolo inequívoco dunha xeración, noutro lugar xestábase unha verdadeira revolución músico-cultural, realmente urbana, transgresora e contracultural e de corte eminentemente independente: o rock radical vasco.
O cal parece contradicir a Emilio Alonso e probar que unha cultura fresca, transgresora e novidosa si era posible no Estado Español da época sen desprezar ao país no que se vivía e sen desentenderse dos seus problemas. O rock radical vasco, contemporáneo das diversas movidas, resultou un movemento que aínda hoxe nutre ás xeracións máis novas de músicos vascos sen ter sido asimilado en ningún momento, e foi, ademais, un referente que tamén habería exercer gran influencia no Vigo do punk politizado que arrincaría a finais dos oitenta e que terá o seu propio lugar de confluencia na vella Asociación de Veciños Val do Fragoso. Desvirgheitors, unha das primeiras bandas de punk alternativo de Vigo, cantaban sobre a Movida xa na súa maqueta de 1987 coa falta de circunloquios propia do estilo:
Pegatinas y carteles llenan toda la ciudad con el nombre de movida a todos engañarán, gente que se viene aquí buscando lo que no hay todo esto es un montaje que Bibiano pagará. [Refírense a Bibiano Morón un dos donos do mítico local Kremlin]
Neste sentido, se ben é posible trazar un paralelismo entre a lectura que fai Thomas Frank da contracultura americana dos sesenta e a Movida dos oitenta, máis difícil é meter nese mesmo saco a un movemento de raigaña auténticamente popular como foi o rock radical vasco pouco preocupado por lexitimar moralmente o cambio de réxime e que tamén nesta terra habería crear a súa pequena e pouco publicitada escola.
11 comentários:
Esta segunda parte do artigo, máis centrado na análise da movida en relación coa sociedade e a cultura de masas, logrou como poucas veces facerme sentir lonxe do teu pensamento. É por iso que me propoño estenderme no comentario, e aínda que quizá fora merecedor dunha anotación no meu blogue vouno facer aquí por centralizar e facilitar a discusión. Permíteme pois, discrepar amigable, abertamente das túas ideas.
Concordo na importancia decisiva da Transición -política, económica e demográfica, pois as tres se producen en Galicia nesa época- para explicar a sociedade de hoxe. Esta importancia ademais da vertente cualitativa débese en boa parte tamén a unha predominancia cuantitativa -desarrollismo dos 60, baby boom, migracións rural-urbano, cousa que convén ter presente para non sacralizar os mencionados aspectos cualitativos. Concordamos tamén, por tanto, en que nesta análise retrospectiva e evolutiva se mesturan condicións socioeconómicas e sociopolíticas -estruturais e superestruturais se quer-, materiais e ideolóxicas en definitiva. Admito -como negalo?- que as interaccións economía-cultura a través da industria e do marketing non fixeron senón ir a máis co tempo, mais non lles concedo a priori nin máis nin menos importancia que outros factores. Na miña opinión esas relación fóronse facendo máis intensas conforme a economía se foi desenvolvendo e integrando máis e máis en mercados máis amplos -español e global. Non acho que este fenómeno teña unha importancia especial para explicar nada, ou dito doutra forma: podería ter sido doutro xeito para a grande maioría da masa social de consumidores? Unha analoxía: non é certo que a ecoloxía e a economía verde atopa as súas máximas expresións nos países centrais do sistema económico capitalista actual? Non vexo relación causal entre intensidade de desenvolvemento económico e dunha certa industria cultural e que o resultado sexa condicionar a expresión cultural nun ou noutro sentido.
Agora ben, do que discrepo radicalmente, é na clasificación e división que fas -de forma imbricada e interdependente- da sociedade, das opcións políticas de esquerdas, e da (contra)cultura en dúas categorías excluíntes: antisistema e integrados (desboto o concepto de asimilación) no sistema. Ogallá as cousas fosen tan doadas, pero nada máis lonxe da realidade. Pregúntome sen maldade en que medida esta categorización non responde ao carácter retrospectivo da análise, ao feito de que as persoas cambian coa idade, ao feito innegable de que todos cambiamos desde aquelas datas. Unha primeira ligazón externa.
Confeso que no meu escepticismo acerca das ideas que apuntas pesa moito a carga vital persoal, por suposto. Non deixaba de virme á cabeza durante a lectura o Concerto en Defensa dos Traballadores de Astano de 1985, no que moitos grupos da "movida" -os principais? suficientemente representativos?- apoiaron as protestas contra o desmantelamento industrial do estaleiro fenés: outra ligazón externa.
Descoñezo se en Vigo existía esa división tan remarcada que fas notar entre o Vigo traballador e o da movida, mais non é esa a miña percepción nin, creo, a de grandes protagonistas do momento -vallan como exemplo non exhaustivo M.Rivas, J.Hernández e A.Reixa; outra cousa é que quizá estas dúas persoas e as súas traxectorias vitais che sirvan tamén para xustificar os teus argumentos -por algo son os tres columnistas de El País Galicia ;-).
Sirva este exemplo da Reconversión industrial dos 80, como outros que seguramente haberá -penso agora mesmo por exemplo na cantidade de grupos novos que participaron dos concertos expansivos durante as protestas de Nunca Máis, moitos deles "desideoloxizados e asimilados" máis recentes-, para criticar o cerne da túa argumentación. A análise e meritoria pero acho que desborda a realidade até crear "a posteriori" un pequeno monstro da razón.
Retomando o asunto da movida: é certo que aquela xeración é a máis castelanizada -até hoxe érao polo menos; xeración previa á escolarización en galego promocida pola Lei de Normalización Lingüística, que na actualidade xa perdeu toda virtualidade positiva- da Historia de Galicia, mais iso derívase ou é consecuencia do momento do proceso de evolución social antes que soamente causa de todo o que logo se queira argumentar. Se hai "cosmopaletismo madrileño" -que o hai- desde logo non é pleno: é minoritario aínda que teña unha visibilidade enorme derivada do seu poder económico, político e social. Non son poucos -do 10% ao 20% da sociedade galega, perfectamente caracterizados en colectivos como Galicia Bilingüe e cadros dirixentes da Dereita gobernante-. A maioría crecente da sociedade (60%) evoluíu de xeito "normal" -en sentido estatístico- e posúe un sentimento identitario ambivalente galego e español e a súa relación co provincianismo madrileño é, en todo caso, máis cuestionable. O problema está en que, probablemente, tampouco comparten outras visións igualmente extremas de signo oposto.
A relación unívoca PSOE-movida que mencionas é en realidade unha relación entre cultura de masas, economía de masas e política de masas. Ese espazo electoral ocúpao tradicionalmente o PSOE, pero como tamén dis ti, o BNG de hai 10 anos. Progresivamente ambos foron perdendo contacto con este electorado, con esta clase media integrada no sistema que hoxe se cuestiona o seu papel na sociedade, na economía e na política. Mais lonxe de tratarse de "asimilados" esta xente e esta xeración -cos seus acertos e fallos, éxitos e fracasos, certezas e dúbidas- son a base nuclear -central e imprescindible- de todo proxecto político da esquerda galega que teña vocación hexemónica e por tanto capaz de transformar a realidade desde un Goberno galego.
O que xa me parece digno de tomarse uns viños é o de ensalzar o rock radical vasco -ou o bravú galego, que tanto me ten- como expresión de raigaña autenticamente popular, cando o realmente "pop" en Galicia foron Os Resentidos, Radio Océano, Mike Oldfield, Dire Straits, Waterboys, U2...
Un saúdo :-)
Pois... a ver se dou feito algo así como unha resposta. Imos por partes.
"As interaccións economía-cultura a través da industria e do marketing non fixeron senón ir a máis co tempo, mais non lles concedo a priori nin máis nin menos importancia que outros factores. Na miña opinión esas relación fóronse facendo máis intensas conforme a economía se foi desenvolvendo e integrando máis e máis en mercados máis amplos -español e global. Non acho que este fenómeno teña unha importancia especial para explicar nada, ou dito doutra forma: podería ter sido doutro xeito para a grande maioría da masa social de consumidores? Unha analoxía: non é certo que a ecoloxía e a economía verde atopa as súas máximas expresións nos países centrais do sistema económico capitalista actual? Non vexo relación causal entre intensidade de desenvolvemento económico e dunha certa industria cultural"
Eu en cambio opino que no que acabaría desembocando no capitalismo de consumo masivo no que, co tempo, a mercadoría perde mesmo a fisicidade e é xa inmaterial (coñecementos, emocións, estilos de vida), esa interación cultura-economía cobra gran pulo, até o punto de que a base material e a superestrutura inmaterial se confunden unha coa outra. Cando a industria ten tal capacidade de conformar a superestrutura cultural péchase calquera espazo que pretenda continuar cunha lóxica non capitalista. A penetración da lóxica do capital entra entón en todos os aspectos vitais das persoas. Para min a movida cumpriu, queréndoo ou sen querelo, certo papel no seu momento: actuar como a sublimación da liberdade pola que se devecía no Estado sen que esta liberdade afectase o máis mínimo no status quo. Constituíu a primeira cultura xuvenil postfranquista e serviu para integrar a esa xente nova que estaba farta do Franquismo. Poderia ter sido doutro xeito? Eu afirmo que no contexto do Estado si houbo outra cultura xuvenil que non lexitimou a transición nin ese modelo do consumo de masas.
Que o capitalismo propugne agora a economía verde forma parte de algo que tamén digo neste post e no que abundarei no seguinte desta serie. Cando o capitalismo deixa de basearse no traballo da maioría e no consumo dunha élite e pasa a basearse no consumo masivo a súa narrativa muda. Os valores, expectativas, anhelos, desexos pero tamén, moi importante, as resistencias das clases populares entran a formar parte entón do discurso do capital. Na asunción do capital (en realidade é unha asunción falsa, pero vaia) do discurso verde pode ter que ver tanto coa asunción desas resistencias como, co aproveitamento dun nicho de mercado, e mesmo coa coa progresiva toma de consciencia de parte dalgunhas elites de que, efectivamente, ou se é verde ou no futuro non se será.
"do que discrepo radicalmente, é na clasificación e división que fas -de forma imbricada e interdependente- da sociedade, das opcións políticas de esquerdas, e da (contra)cultura en dúas categorías excluíntes: antisistema e integrados (desboto o concepto de asimilación) no sistema. Ogallá as cousas fosen tan doadas, pero nada máis lonxe da realidade."
Efectivamente as cousas non son tan doadas. Así o trata de explicar Thomas Frank co gallo da contracultura americana. Os xeitos de contracultura (a cultura dos non integrados que dis ti e que eu prefiro chamar a cultura dos de abaixo) mantén unha relación dialéctica coas institucións económicas, políticas, sociais, etc. Agora ben, eu parto de que si hai unha cultura dos de abaixo, que esta cultura é a que realmente crea e que o sistema económico vampiriza tal cultura. Toda produción de coñecemento é social e colectiva (algo no que concordará un defensor da cultura libre de Internet coma ti) a creación do individuo xenial e autónomo simplemente non existe. O que si existe é a propiedade privada e os detentadores do poder económico. Estes sempre tratan de privatizar o coñecemento producido colectivamente nunca de crear ese coñecemento (porque en realidade é imposible crear coñecemento individualmente ou no seo dunha soa empresa).
"Pregúntome sen maldade en que medida esta categorización non responde ao carácter retrospectivo da análise"
Naturalmente que a análise é retrospectiva. No ano oitenta eu tiña 5 anos nunca poiden facer unha análise desa década en tempo real. Agora ben, que unha análise sexa retrospectiva e que acabe colocando ás persoas e ás súas prácticas culturais nun lugar pouco digno non significa que esas persoas e esas prácticas culturais fosen pouco dignas no seu tempo. Vivir en tempo presente sempre conleva riscos. A sorte ou unha lucidez extrema pode facer que certas persoas "acerten" no xeito en que viven o seu tempo. A maioría, moitas veces, decatámonos a posteriori do significado real do que fixemos e do que defendemos.
"Non deixaba de virme á cabeza durante a lectura o Concerto en Defensa dos Traballadores de Astano de 1985, no que moitos grupos da "movida" -os principais? suficientemente representativos?- apoiaron as protestas contra o desmantelamento industrial do estaleiro fenés"
No meu artigo son o suficientemente precavido para falar de que sempre había excepcións. Aínda así, sosteño que, alén de que algún que outro comportamento non encaixase co molde do posmoderno hedonista, o clima xeral daquel tempo e o papel que á postre xogaron aquelas persoas foi máis lexitimador do gran calote da Transición que outra cousa. En todo caso, compre dicir tamén que no meu post apóiome no libro de Emilio Alonso, repito que eu era novo de máis naquel tempo, e o que el asegura nese libro (falta de compromiso, frivolidade, hedonismo absurdo, etc.) vai bastante na liña que eu expoño aquí.
"penso agora mesmo por exemplo na cantidade de grupos novos que participaron dos concertos expansivos durante as protestas de Nunca Máis, moitos deles "desideoloxizados e asimilados" máis recentes-, para criticar o cerne da túa argumentación."
Ninguén é algo para toda a vida. A xente muda. Eu penso que os Siniestro Total de hoxe en día teñen pouco que ver con aqueles Siniestro Total dos oitenta. Cando hoxe leo cousas escritas por Julián Hernández vexo a unha persoa que ten pouco que ver co que desprendía das letras, actitudes etc. dos Siniestro dos oitenta. No Nunca Máis houbo moito compromiso de moita xente da Movida pero ideolóxicamente esas persoas xa non estaban nas posicións nas que estaban durante a Movida. Por certo que o exemplo contrario de evolución tamén existe: Alberto Comesaña pasou do porno pop ao catolicísimo Partido Popular.
"A maioría crecente da sociedade (60%) evoluíu de xeito "normal" -en sentido estatístico- e posúe un sentimento identitario ambivalente galego e español e a súa relación co provincianismo madrileño é, en todo caso, máis cuestionable."
Nesta frase o que máis me renxe, malia as comiñas, é o concepto de "normal". Que quere dicir que unha sociedade evolúe de xeito normal? Hai xeitos anormais de evoluír? As sociedades non evolúen, en realidade mudan, pois a palabra evolución parece conlevar certo determinismo, e non me refiro a Darwin, e se mudan será por causas económicas, políticas, culturais, etc. Se a sociedade galega nun momento dado fala máis castelán despois de séculos falando galego será por algo non por unha evolución normal.
"O problema está en que, probablemente, tampouco comparten outras visións igualmente extremas de signo oposto."
Esta frase presupón algo así como unha xeografía das ideas que tamén me renxe. Que é unha postura ideolóxica extrema? Que é unha postura ideolóxica centrada? A que ten o maior número de persoas? No medievo o cristianismo era a postura ideolóxica centrada, se non houbese quen, desde os "extremos" pulou por superala aínda estaríamos alí (en moitos aspectos aínda estamos, pero é outro tema).
"A relación unívoca PSOE-movida que mencionas é en realidade unha relación entre cultura de masas, economía de masas e política de masas."
Exacto, e o PSOE é, nese contexto concreto a política de masas concreta.
Ese espazo electoral ocúpao tradicionalmente o PSOE, pero como tamén dis ti, o BNG de hai 10 anos.
Exacto, pero eu parto dun apriori: o PSOE pretendeu lexitimar algo que para min non debería ter sido lexitimado e o BNG non. O BNG, polo menos naquela altura, pretendeu facer política para as masas pero cunha visión transformadora.
"Progresivamente ambos foron perdendo contacto con este electorado, con esta clase media integrada no sistema que hoxe se cuestiona o seu papel na sociedade, na economía e na política. Mais lonxe de tratarse de "asimilados" esta xente e esta xeración -cos seus acertos e fallos, éxitos e fracasos, certezas e dúbidas- son a base nuclear -central e imprescindible- de todo proxecto político da esquerda galega que teña vocación hexemónica e por tanto capaz de transformar a realidade desde un Goberno galego."
Concordo unha vez máis aínda que xa e explicarás como podes defender que nas sociedades existe pugna pola hexemonía (isto fai presupor polo como mínimo correntes ideolóxicas en pugna) e que non existe quen estea integrado, asimilado, chámalle como queiras, nesa hexemonía. Para os que non comparten os valores hexemónicos aqueles que si os comparten estarán, consciente ou inconscientemente, sempre integrados. Parece razoable.
"O que xa me parece digno de tomarse uns viños é o de ensalzar o rock radical vasco -ou o bravú galego, que tanto me ten- como expresión de raigaña autenticamente popular, cando o realmente "pop" en Galicia foron Os Resentidos, Radio Océano, Mike Oldfield, Dire Straits, Waterboys, U2..."
O bravú galego ten pouco que ver co rock radical vasco. O seu contexto histórico, que para min é o que lle dá valor ao RRV, tamén. Ademais penso que confundes o que eu chamo cultura popular con cultura pop. Por certo, se falamos de auténtica cultura Pop en Galicia e no mundo eu citaría antes a Andrés do Barro ou aos Beatles que a eses grupos que mencionas ti. Por último, eu tamén son debedor da miña experiencia e na miña adolescencia fun un punk politiqueiro ao que Alaska lle producía irisipela.
Apertas ;)
Este comentario non é para comentar nada sobre o artigo, senón porque a fotografía que fas do Vigo dos 80, apoiada no libro de Emilio Alonso, - masa de proletarios chegados do rural fronte a incipientes clases medias castelán-falantes - me fai reflexionar sobre o Vigo que coñecín e coñezo eu a través dos emigrantes retornados en verán e fins de semana, que coincide con, polo menos, dúas culturas diferentes (con todas as cautelas, que non podemos clasificar a sociedade en compartimentos estanco). Eu vivo nun lugar que nos anos 60 comezou a emigrar (coma todo o rural do Estado Español do baby-boom e desarrollismo franquista) en masa á cidade e, en Sober, "a cidade" foi case exclusivamente Vigo. Tanta é a xente de Sober alá que seica fan unha xuntanza anual e un dos vosos alcaldes (do PP, of course) era natural de aquí. A visión que teño de Vigo é, entón, a que tran a gran cantidade de xente que volve "a la aldea" (esta é a terminoloxía que utilizan) algunhas fins de semana e, sobre todo, no verán. Ben, pois os estereotipos que eu me compoño na cabeza sobre Vigo - e son consciente de que me vou pasar e facer caricatura - son: 1 - os descendentes da primeira xeración de emigrantes, que asumiron o castelán e esa cultura de clase media que ti dis que se convertiu en hexemónica, que son maioritariamente clase obreira con contratos estables e nivel de vida -visto dende Sober- medio en canto ao aspecto material; consumen a cultura de masas (o Celta inclúoo aí, I'm sorry) e apenas teñen inquietudes políticas salvo en cuestións que son alentadas polos media (dous exemplos claros: as cuestións que teñen que ver coa política municipal no aspecto de ordenación urbana e tráfico - baches nas aceiras, multas... - e os temas de seguridade cidadá ou violencia). 2-Dentro (ou na órbita) dese primeiro grupo, unha minoría concienciada sobre os problemas de Galicia e do mundo, separada en dous subgrupos: por unha parte, proletariado implicado na loita obreira e, por outra, funcionariado (sobre todo mestres) implicado na defensa dos servizos públicos; estes buscan e promoven - aínda falando castelán moitos - as súas raíces culturais no interior galego e a cultura urbana non de masas en Vigo. Sei que faltan os sectores máis extremos da sociedade de Vigo, por arriba e por abaixo, pero estes son os que coñezo dende Sober, e teño comprobado que, ás veces, unha persoa ou dúas do segundo grupo, chega a facer as súas ideas hexemónicas no seu entorno familiar-amizades, levando así á práctica esa idea de "facer partícipe a toda a sociedade no proxecto de emancipación nacional e social". Eu sempre me lembro de vós, desa xente de Vigo loitadora nun medio tan "abafante" (polo menos para min, seguro que a vós vos parece abafante o fraquismo sociolóxico no que nos movemos no rural) cando penso en como ten que ser o nacionalismo galego e a quen ten que dirixirse - a toda a sociedade salvo ás oligarquías expoliadoras - para non caer nin na asimilación polo sistema nin na "doutrina dos dous mundos no nacionalismo galego". Unha aperta e perdoa polo rollo un pouco fóra da temática principal do post.
Paula, certamente Vigo foi cidade de aluvión tanto do sur de Lugo (o exalcalde natural de Sober que mencionas é Manuel Pérez) coma de todo Ourense. Fágome perfecta idea dos tipos sociais que describes, esa clase obreira castelán falante cuxos ascendentes inmediatos eran galego falantes abunda, ou abundaba, aquí moito. Citroen estaba chea dese tipo de perfil. Aínda que esa clase obreira nos oitenta estaba bastante menos castelanizada que agora, algo que puiden comprobar directamente na miña propia experiencia como currito de Citroen, ano 96, 97, na cal os maiores de cincuenta falaban maioritariamente galego e, malia ser Citroen coñecida polo seu gran sindicato amarelo, tiñan unha cultura sindical, un respecto ao que iso significaba, ben nítida; cousa, iso da cultura sindical, que non sucedía cos menores desa idade e que é outra das consecuencias, penso eu, da amnesia colectiva e da rendición da esquerda na Transición. Dos outros grupos que comentas, os da minoría concienciada, son iso, unha minoría. Existen pero sociolóxicamente son máis difíciles de ubicar e visibilizar como colectivo.
Despois, dentro do aluvión, hai outro grupo máis que é aquel que chegou á cidade da aldea pero coa mediación da emigración a Latinoamérica ou a centroeuropa. Por último están os vigueses de toda a vida, especie certamente minoritaria que se pasou ao castelán moito antes que os outros grupos citados. No de que o nacionalismo galego debe dirixirse ás maiorías sociais concordamos plenamente. E penso que o nacionalismo debería tomar consciencia de que Galiza é un país moi urbano que demanda, polo tanto, un discurso adaptado a esa realidade social. Para min recuperar unha certa idea de cultura urbana dos de abaixo, un certo discurso do que é ser de abaixo na cidade, que somos e que non somos, de onde vimos, que cousas boas e malas creamos colectivamente resulta moi importante, por iso quixen meterme a comentar este tema da movida viguesa. Unha aperta.
Enviar um comentário