10/09/2011

Nacionalista ou nacional? Pequena contribución ao debate


Do mesmo xeito que no século XIX o movemento nacional galego pasou polo provincialismo e o rexionalismo, o nacionalismo será a nomeclatura análoga para o século XX, un século no que a dialéctica centro-periferia se cirunscribía ás relacións entre nacións sen estado vs. os estados nación. No s.XXI ou se combate a globalización sendo nacional, no sentido republicano, ou non se é nada e se deixa que gobernen os mercados. Para alguén que considere a Galiza como o seu país o Estado español sen soberanía que hoxe existe, Madrid, para entendérmonos, xa non pode ser o adversario único. Hoxe os movementos políticos deben reivindicárense nacionais polo simple feito de que os estados-nación están baleiros de contido. Estamos no neofeudalismo, hai que volver construír espazos de soberanía popular. A dialéctica centro-periferia coíncide como nunca coa dialéctica esquerda-dereita e ten a súa expresión na confrontación de mercado vs. democracia.
Se tomamos o caso da ETA, un produto crepuscular dese século XX no que a loita se daba entre as nacións subordinadas e as grandes nacions-estado imperialistas, semella que os dirixentes da banda chegaron á conclusión de que agora xa non ten sentido prolongar un antagonismo que a historia deixou caduco. É un gasto de enerxía inútil facerlle a guerra a un estado con cada vez menos soberanía. Na medida en que se desgasta a ese estado decadente tamén se desgasta o espazo exiguo de soberanía (o que queda de institucións democráticas), no que, mal que ben, as nacións sen estado aínda existen. O poder está agora fóra do Estado Nación, calquera que desexe a pervivencia da súa nación ten que focalizar a loita cara o espazo globalizado dos capitais sen control e dos conglomerados militares. Pensemos senón no expolio ao sistema financeiro galego perpetrado a través da fusión das caixas de aforro e da absorción do Banco Pastor polo Banco Popular. Pódese afirmar con seriedade que todo ese aforro galego será empregado para que a nación española medre en detrimento de Galiza como se España aínda fose unha metrópole que pavimenta as súa rúas de ouro a costa da suor dos colonizados? Non será máis atinado pensar que con toda probabilidade todo ese aforro ha rematar engulido no fluxo de capitais especulativos sen patria que, por estarmos en tempo de transición, aínda responden, nominalmente, aos xentilicios dos vellos estados-nación? Todo isto abre un espazo aos movementos nacionais periféricos do Estado Español para procurar alianzas co movemento soberanista e popular que xurda na propia España (naturalmente alianza non significa fusión), toda vez que se comparte inimigo.
Nunha entrevista recente Xabier Arzalluz expresaba, coa claridade que o caracteriza, a súa visión desta encrucillada semántica do seguinte xeito: "Yo usaría nacionalista para dentro (do estado nación) y nacional para fuera (o mundo globalizado)". O cal é unha maneira gradualista de recoñecer que o termo nacionalista, tal como se entendeu no Estado durante os últimos cen anos, desaparecerá na mesma medida en que o Estado nación chamado España continúe a se desdebuxar. Esta contradición xa é perceptible nas forzas que se autodenominan nacionalistas e que teñen representación no congreso e no senado do Estado. Ao tempo que manteñen aceso o antagonismo con Madrid escenifican razoables mostras de indignación cada vez que desde o bipartidismo imperante se ignora a opinión dos cidadáns de todo o estado (como sucedeu nese golpe de estado encuberto que foi a reforma constitucional impulsada por Zapatero para instaurar a obriga das políticas de déficit cero).
Pero nada mellor que reparar en Palestina, a nación sen estado que máis globalizada ten a súa loita para concluír con esta cuestión. Alguén pensa que os palestinos se definen a si mesmos como nacionalistas? Claro que non, os palestinos chámanse a si mesmos palestinos e a consecución de institucións democráticas palestinas é o que procuran todos os seus nacionais diga o que diga a infame xeopolítica mundial.

12 comentários:

Torcinho disse...

Qué post máis decepcionante! Non podo discordar máis.

O Fuco disse...

Pois discorda, discorda.

Torcinho disse...

Vou comezar cunha cita de Zizek (morrerei sen saber moi ben de qué vai este tío):
"The thing to do is to change the entire field, introducing a totally diferente Universal, that of antagonistic struggle which, rather than taking place between particular communities, splits each community from within, so that the "trans-cultural" link between communities is one of a shared struggle."

Sinceramente, non son quen de o expresar mellor; en realidade, ese conceito de loita pan-identitaria é o que define (ou debería definir) á esquerda. Lembre que os mercados non entenden nin de nacións nin de repúblicas.

Para non me extender moito (e, sobre todo, porque desenvolver in extenso os meus argumentos suporía un esforzo mental ao que agora mesmo non estou disposto) déixolle unhas boutades colleita propia:

-A la mierda o sistema financieiro galego. Nunca existiu tal cousa. Como moito, unha variante wall street do entramado caciquil autóctono. O verdeiro expolio foi un job from inside. E qué é esa choromicada de que quedamos sen país? Pois se iso era o país, o que nos queda é brindar polo seu pasamento. Cataluña segue a ter La Caixa? Non, La Caixa seguirá a estar en mans dos mesmos cataláns de sempre: os que mandan os vellos (e os novos) a morrer 100 kms. máis pa´lá. Pero é que non vé que detrás desa concepción orgánica (perdón, transversal) está o conservadurismo tout court de toda la vida?

-Xabier Arzalluz!!!??? WTF??? Seguro que o obxectivo último da concepción nacionalista cara dentro e nacional cara fóra e peneuvista en todo caso é combater a globalización. Vamos, segurisísimo.

-E, por último, está o rollo de Eta. Eta non é un produto crepuscular; é o típico produto de clase media. E entón di vostede que agora os seus dirixentes chegaron á conclusión de que poñer bombas en hipermercados ou pegar tiros na caluga é un gasto de enerxía inútil? De verdade que aí dentro non lle salta ningún resorte moral?

O Fuco disse...

Eu co que di Zizek aí estou dacordo. El denuncia os límites do multiculturalismo. Fala do multiculturalismo como un calexón sen saída no que cada cultura acaba sendo entendida como un compartimento estanco idiosincrásico que impide o diálogo con outras culturas. Agora ben, non estar dacordo con esa idea de multiculturalismo e contrapoñerlle unha visión universal non debería facernos pensar que ese universal se pode dar en abstracto independentemente de cada cultura particular. De feito o mesmo Zizek fala de partir cada comunidade desde dentro (isto é a separación en clases de toda a vida) de xeito que a loita no seo de cada comunidade é o universal compartido. Subscribo totalmente esta visión. Ademais, como concibo a cultura galega de xeito gramsciano (ou pasoliniano) isto é, a cultura en tanto que ferramenta das clases subalternas para resistir fronte as clases dominantes, si lle vexo sentido á defensa da cultura galega. Pero como falo de nación no sentido republicano, considero á cultura como algo dinámico non coma unha realidade fosilizada á que rendir pleitesía incondicional nin como esencia romántica do ser nacional.
O máis parecido a unha cultura universal desarraigada de cada espazo local é a cultura da idolatría á mercadoría globalizada veiculizada a través do inglés (é dicir, veículizada a través dunha lingua particular). O universal, entendo eu, debe ser o espazo de diálogo e de recoñecemento mutuo das singularidades o que o marxismo clásico chamaba internacionalismo. O universal puro non deixa de ser un particular puro imposto. Precisamente, se os mercados non entenden de repúblicas é porque o mercado é refractario á política. A política, as institucións, as leis, son os escudos de que dispoñen as poboacións para controlar o mercado. Isto non debe excluír, naturalmente, a crítica ao Estado, pero vaia, cada cousa no seu momento. O noso contexto actual é o de vitoria absoluta e aplastante do capitalismo neoliberal, así que... non nos poñamos exquisitos.
Non existe nin existiu o sistema financeiro galego pero si existe o aforro xerado polos traballadores/as galegos. Ese capital pode ser investido de modos diversos, pode ser investido para mellorar o sistema educativo concreto dos galegos concretos ou pode ser investido en hipotecas subprimes. Si comprendo, a propósito disto, a dificultade de definir o termo "galego". Eu son partidario de entendelo dun xeito moi flexible, galego é o que vive en Galiza. Que é Galiza? Un territorio maís ou menos definido. É dificil delimitar Galiza e o ser galego? Por suposto, pero estamos a falar de política, non de metafísica. O importante non é se Galiza acaba no Cebreiro ou un pouco máis alá. O importante é que superestrutura cultural se impón nese espazo líquido que chamamos Galiza: a cultura dos de abaixo ou a dos de arriba? Para evitar as contradicións do repregamento local sortear ese estado líquido e continxente de toda nación a tradición da esquerda inventou palabras como federación ou confederación. Non son moi orixinais, pero a min válenme. O día xubiloso en que os pobos sexan irmáns en pé de igualdade poderémonos permitir o de cuestionar a existencia dunha cultura galega que deba ser hexemónica. Mentres tanto... eu sigo a loitar porque a cultura galega non sexa esmagada pola española e, na medida en que o estado-nación chamado España esmoreza, pola cultura anglo-capitalista que se impoña. (continúa)

O Fuco disse...

Se cito a Arzalluz non é porque me interese moito a súa visión económica da sociedade senón porque no tema que aquí pretendo debater, a cuestión do termo nacionalista, a súa opinión, e en xeral as dinámicas que se dean nun movemento nacionalista tan potente como o vasco, é digna, penso eu, de se ter en conta. Sobre ETA... podo compartir que sexa un movemento de clase media, claro que o mesmo poderiamos dicir entón de toda a esquerda organizada dos países opulentos (en non só). Que calquera organización revolucionaria é froito da clase media é algo que tiñan asumido mesmo persoeiros tan admirados por Zizek coma Lenin. O mesmo Lenin era un personaxe de clase media, ou, cando menos, non era un proletariat (o mesmo que Zizek, por certo).Se cadra ti confías no espontaneísmo das clases dominadas para liberarse dos xugos pero a maior parte da tradición da esquerda non. Digo que ETA é un fenómeno crepuscular das loitas antiimperialistas do século XX porque ETA é a traslación a Europa da estratexia de guerrilla propio dos movementos anticoloniais da segunda metade do século XX.
Sobre o da moral... desde cando hai que facer propósitos de enmenda moral no que se pretende unha análise política? Só se pode falar políticamente do que é moral? Estaríamosche bos.

Torcinho disse...

Pero qué ten que ver eta cos movimentos anticoloniais? Non é só que a vangarda do abertzalismo sexa de clase media; é que representa os intereses dunha certa clase media. Ou agora vai dicirme que batasuna era o voceiro do sector equivalente aos temporeiros andaluces? Ou dos obreiros (o que queda deles) da marxe esquerda do nervión? Por amor de Deus (é un dicir)! Mire, podo estar equivocado pero persoalmente teño as miñas dúbidas que os votantes de Bildu en Donosti(a comarca máis rica de toda a península ibérica)estean a pensar nun pacto coas clases subalternas alentejanas; sobre todo porque, insisto, bildu non representa en absoluto ás clases subalternas.

Da súa pregunta "só se pode falar politicamente do que é moral?", deduzo que considera inmoral a "actuación" de eta durante todos estes anos. Aí estamos de acordo.
E si, claro, un pode facer unha análise política da ditadura militar chilena sen ter que se enlamar no terreo da ética.

Non mo leve a mal; xa sabe que eu son moi tocapelotas pero a próxima vez que queira especular sobre o termo nacionalista debería recorrer a algún dos intelectuais de intereconomía. Seica o nacionalismo español é aínda máis potente có basco.

"O universal, entendo eu, debe ser o espazo de diálogo e de recoñecemento mutuo das singularidades o que o marxismo clásico chamaba internacionalismo." Absolutamente de acordo. Pero non esqueza que as nosas singularidades non son nin deben ser as de Duran i LLeida.

"estamos a falar de política, non de metafísica." Ten que recoñecer que aquí saiulle do armario o seu ego máis bolonia, máis ... ... neoliberal?

O Fuco disse...

Na moi recomendable obra de Chévere "Citizen" aparece unha e outra vez unha frase de Mao que me parece moi atinada: "no mundo hai amigos, inimigos e aliados". Isto é básico para actuar politicamente salvo que se pretenda ser un esquerdista tan puro, tan puro, tan puro que nunca se sexa capaz de intervir na realidade. (Por certo, a crítica ao concepto de pureza, e a relación de Zizek coa merda, atópase entre o máis interesante que lle teño lido a ese home).
Tendo en conta a frase de Mao é como hai que entender que, no contexto do debate sobre o nacionalismo no estado español, cite a Arzalluz. Na contradición centro periferia do estado español se podía considerar aos Arzalluz e semellantes como aliados. No meu post digo que isto está a mudar. Se hoxe o poder xa non está no estado-nación senón que a contradición se dá entre as poboacións (coas súas culturas populares) ancoradas a un territorio fronte aos capitais (coa súa cultura globalizada) parece lóxico que haxa que buscar novos aliados. E digo que un posible aliado é o movemento soberanista que me gustaría que aparecese en España (onde esa figura emotiva dos xornaleiros andaluces á tanto che gusta apelar ben podería estar presente). Soberanismo que nada ten que ver, por suposto, co darwinismo social indisimulado de Intereconomía. En relación con isto, engadir tamén que boa parte da burguesía vasca ben pode serguir a ser un aliado, desde o momento en que o seu parécese máis ao modelo industrial afincado no territorio doutros tempos que ao capitalismo financeiro nómada do presente; razón pola cal é o País Vasco o lugar onde menos está a afectar a crise financeira. Que ademais sexa nun partido burgués coma o PNV onde se está a percibir a necesidade de pasar do nacionalismo á concepción nacional dado o mundo globalizado no que estamos resulta curioso, pois ás xentes da esquerda se lles presupón, ou se lles presupuña, unha maior capacidade de análise histórica e unha certa vontade de vangarda.
Ti non ves a relación entre todos os grupos de loita armada xurdidos na segunda metade do século XX en Europa e as loitas postcoloniais, eu manteño que a inspiración é clara. Sierra Maestra foi o espello no que se miraron todos aqueles que pensaron que poderían levar a cabo a través das armas os seus proxectos emancipadores durante os 60, 70, 80... Da ETA ao IRA (aínda que tanto a ETA coma o IRA tiñan os seus propios antecedentes históricos no que á loita armada se refire), dos Black Panthers á RAF.

O Fuco disse...

Cando digo que se pode facer análise política sen apelar a cuestións morais non digo que haxa que tirar a moral ao cubo do lixo. Só digo que son debates diferentes e que eu, no meu post, non tiña intención de facer unha pequena contribución ao debate sobre a moralidade da loita armada, senón unha pequena contribución ao debate sobre a pertinencia do termo nacionalista no contexto do Estado español. Sobre as contradicións do movemento abertzale... pois parécenme iso, contradicións. Sempre pensei que o caso galego é moi diferente ao vasco e ao catalán. Nestes dous casos houbo opresión cultural mais nunca económica. No noso caso a opresión foi económica e cultural, razón de máis para reívindicar a cultura galega como unha cultura de resistencia dos de abaixo fronte os de arriba. Pero as contradicións sempre se ven mellor nos demais. A distancia entre o grao de aburguesamento dos galegos en comparación cos kurdos é maior que a diferenza económica entre os galegos e os vascos. Temos logo que facer coma o Che e dedicarnos a pelexar nas "zonas auténticamente oprimidas"? A respecto disto, e por seguir zizekianos, hai que ter coidado, porque ao mellor se interpreta a nosa mirada anxélica sobre eses pobos "auténticamente oprimidos" como a mirada do occidental con mala conciencia que pretende axudar aos pobres parias do mundo -porque eles non saben.

Torcinho disse...

Si, bueno, seguro que os do maio do 68 tamén se inspiraron en Sierra Maestra. E mesmo hai fabricantes de coches que, nas loitas intestinas polas cotas de mercado, recorreron ás metáforas elaboradas polo ché.
Mira, entre outras moitas cousas, eu sonche gay. Homosexual, sarasa. Hai poucas cousas máis subalternas ca un marica. Como moi ben apunta Etienne Balibar, a súa identidade (se é que existe tal cousa) fórmase en negativo, a partir do insulto. Os gais tamén temos que loitar para que, xa non a nosa cultura, senón mesmo a nosa propia vida non sexa esmagada polo rexime patriarcal heterosexista.
Xa sei que nos falta o territorio pero poderiamos reclamar o lugar onde estiveron edficadas as cidades de Sodoma e Gomorra.
A qué vén todo isto? Vén a que hai moitísimos (se cadra a maioría) camaradas de orientación sexual que son xente que acredita nas bondades da economía de mercado, nas políticas fiscais regresivas e na eficacia dos recortes no sector público. Ou sexa, xente liberal e votante do pp (ou o qué é peor, de upyd).
O que quero que me expliques é se a toda esa caterva a teño que considerar amiga, inimiga ou aliada. E tamén se ves necesaria a creación dun partido lgbt.

O Fuco disse...

Hoxe ser gay é cool o mesmo que tocar nun grupo punk. A capacidade do capitalismo para fagocitar as subculturas é de sobra coñecida (non estou a dicir que a homosexualidade sexa unha subcultura, pero si que certos círculos homosexuais con vontade de reclamar políticamente os seus dereitos crearon, no seu momento, unha subcultura que actuou coma refuxio fronte a opresión da cultura dominante). A loita puramente cultural sen a vertente económica é bastante levadeira para o sistema pero pensar como o facía o materialismo histórico de trazo groso que a historia estaba rexida por unhas normas indelebles segundo as cales a superación da economía capitalista pola socialista era unha cuestión de tempo e que a supestrutura cultural era unha especie epifenómeno irrelevante da estrutura á que non había que facerlle moito caso denotaba unha versión moi reducionista do que é ser un ser humano (ademais de que era unha estupidez estratéxica e senón por que tanto falamos do poder dos media e do indefensos que estamos ante as súa apisonadoras discursivas?). Dito isto, eu supoño que na cuestión de se os maricas upeydeiros son amigos, inimigos ou aliados, supoño que depende en que tema. Na cuestión do recoñecemento do teu dereito a deitarte con quen che dea a gana sen ter que pedir perdón a ninguén probablemente sexan aliados, na cuestión económica, se a túa posición é de esquerdas, probablemente sexan inimigos. Na cuestión do respecto ás culturas non castelás no Estado español (se esa fose a túa posición) idem. Sobre o do partido Lgbt paréceme que ten sentido se ademais dun discurso para ese tema específico hai un discurso para todos os outros temas e para toda a sociedade na súa complexidade porque senón pode acabar sendo algo parecido ao Partido dos autónomos. Unha cuestión sectorial que diga de vez en cando: que hay de lo mío?

Torcinho disse...

Pois eu xamais votaría a un partido lgbt; seguindo ese razoamento teríamos que crear un partido das mulleres, outro dos musulmáns, outro dos xitanos.
Dous apuntamentos máis:
-se o é saberá de qué estou a falar e se non o é probe a finxir ser gai as 24 horas do día; quero dicir, perante a pregunta dun compañeiro novo de traballo responder "non, non teño muller, a miña parella é un home", ir de man dada pola rúa, esas cousas absolutamente banais pero que, no caso dos homosexuais, táchase de exhibicionismo ("es un nacionalista, habla siempre en gallego"). Verá como non é nada cool.
-a fodenda non só é unha actividade meramente física; é tamén un acto político. Tanto se é entre homes, entre mulleres ou viceversa.

Ah! E grazas por me aturar. Xa non estou tan decepcionado.

O Fuco disse...

Eu tampouco votaría por un partido lgbt e non porque non sexa nin lesbiana, gay, bi ou trans (polo menos polo de agora, que segundo Judith Butler nisto da identidade sexual todo é posible) senón porque tampouco creo nos partidos para causas ad hoc.
Por suposto que ser gay na vida cotiá non debe ser nada fácil. Unha cousa é a ideoloxía do sistema e outra a realidade. Segundo a ideoloxía xa hai igualdade entre homes e mulleres, a realidade vai por outro lado. Segundo a ideoloxía o galego ten os mesmos dereitos ca o castelán, a realidade vai por outro lado (e a realidade alucinada de Gloria Lago & CIA aínda máis). Pero ao sistema gústalle venderse como amigo da diversidade. Cando se potencian as revolucións estéticas se impiden as revolucións éticas.
Celebro que xa non estés decepcionado xa che pasarei a factura pola terapia!