Debuxar a resistencia

Dentro das actividades programadas este verán co gallo do salón de cómic Viñetas do Atlántico celebrado na Coruña, Denis Kitchen, un dos principais editores de cómix underground dos sesenta e setenta e recuperador da figura de Will Eisner —moito tempo despois de este se ter retirado do mundo do tebeo profisional—, impartiu unha interesante conferencia sobre ese autor (e outros temas) ademais de comisariar a pequena exposición retrospectiva sobre a obra do propio Eisner que albergaba o evento. Dos orixinais deste debuxante portentoso que se podían gozar na Coruña había varios pertencentes á súa obra cumio de 1978, Contrato con Deus, considerada por moitos como a primeira novela gráfica da historia e auténtico fresco do clima social imperante nos EEUU da depresión dos anos trinta. Contrato con Deus é, desde a perspectiva que nos dá o presente, un espello no que mirármonos agora que tamén padecemos a nosa propia crise económica particular toda vez que no cómic de Eisner aparecen moitas das cuestións que lemos actualmente nas páxinas dos xornais: especulación inmobiliaria, paro estrutural, alcolismo, suicidio, fascismo, folgas, xentrificación, odio racial, malos tratos, desafiuzamentos, etc. A propósito deste libro de Eisner (que segundo ven de anunciar a editora Rinoceronte, logo se poderá atopar en galego) escribía Santiago García, no seu estudo titulado A novela gráfica, o que segue:

«Aínda que a relación de Will Eisner e o movemento alternativo dos oitenta e noventa foi mínimo si están presentes en Contrato con Deus un dos rasgos que serán máis característicos do cómic alternativo e que se manterán como a arteria principal da novela gráfica actual: a introdución da autobiografía, ou polo menos da memoria e os elementos autobiográficos.»

Novela gráfica. Memoria. Autobiografía. Tanto a memoria coma a autobiografía son ingredientes principais dalgunhas das mellores novelas gráficas que teño lido ultimamente. Son obras creadas por autores que, malia recolleren algúns aspectos da herdanza de Will Eisner, diferénzanse deste polo claro compromiso co presente e por tomar postura política de xeito moito máis explícito que o mestre americano. Por outra banda, que todos estes autores sexan franceses non pode ser (ou iso penso eu) achacable unicamente á importante tradición que nese país ten o mundo da banda deseñada e tampouco froito da mera casualidade.
En O negocio dos negocios. O diñeiro invisible, obra do xornalista Denis Robert ilustrada por Laurent Astier, nárrase minuciosamente a rede de corrupción política coñecida en Francia como Clearstream, na que se viron enleados, entre outros, Dominique de Villepin e o actual presidente da república Nicolás Sarkozy. Unha trama de contas secretas, financiación ilegal e evasión de capitais que afectaba a todos os poderes franceses e a outros de paraísos fiscais coma Luxemburgo ou Suíza. Pero ademais da denuncia dunha sociedade corrupta de cabo a rabo, O negocio dos negocios é unha interesante reflexión sobre o mundo do xornalismo. Robert, o protagonista, antigo traballador de Liberàtion, conta a súa frustración como pluma dunha prensa amordazada —«viviamos nun mundo virtual, cunhas regras ben definidas, tiñamos un glosario coas palabras que debiamos utilizar regularmente... reestruturación, imputado, indicios, umbral, índice, etc. Convertérame nun axente de normalización. Nun encantador de serpes»— e o pesadelo en que se transforma a súa vida cando decide dedicarse á escrita de libros de investigación periodística que tocan tan directamente os intereses de persoeiros importantes.
Pero se O negocio dos negocios me interesou, máis me interesou aínda o traballo de Étienne Davodeau. En A mala xente. Unha historia de militantes, Davodeau achégase a moito máis que á historia dos seus propios pais e da vila en que naceu, achégase á primeira militancia política de toda unha xeración, a de despois da segunda guerra mundial, que, nese contexto rural moi condicionado polo control social que exercía a igrexa, comezaría a súa andaina de compromiso en organizacións do sindicalismo cristián fortemente vencellados ao Partido Socialista francés. Un auténtico traballo de memoria histórica e de dignificación dunha das moitas tradicións da esquerda, unha homenaxe declarada ás pequenas vitorias laborais obtidas nun contorno social no que a autoridade aínda se percibía como incuestionable. Pequena historia tamén sobre a Historia dos que sempre permanecen no anonimato; historia, por iso mesmo, de valor inmenso.
Tamén de Etienne Davodeau, e creada en colaboración co guionista Kris, é Morreu un home. Outro episodio de memoria histórica debuxada na que os autores se achegan ás loitas obreiras do Brest dos anos 50 e ás experiencias de represión, organización e solidariedade que provocaran. O fío condutor do cómic é unha película perdida do documentalista Rene Vautier que trataba, precisamente, daquelas mobilizacións na cidade bretoa; mobilizacións que haberían rematar co asasinato dun obreiro a mans da policía. A idea de facer o cómic xurde cando Kris visiona o único que queda da película perdida de Vautier e comproba, para a súa sorpresa, que na cabeceira da manifestación que mostran as imaxes roubadas ao tempo está nada menos que o seu avó:

«Guy Hennebaut —escribe o propio Kris nas páxinas finais anexas ao cómic— morreu na primavera de 1995. Foi soterrado civilmente ao ritmo da Internacional. A súa oración fúnebre escribina e lina eu. Non era cuestión de deixala en mans dun cura. Porén, once anos despois, esta imaxe marabillosa do seu rostro, tremendo fixamente na tele, a súa mirada cravada na miña.... Que me perdoe, pero hai días nos que un sinte que se volve místico.»

Cando un se detén a considerar algúns dos produtos culturais franceses que nos teñen chegado nos últimos tempos: da xa pioneria O odio ou da máis recente A clase, no eido do cine; d´O negocio dos negocios pasando por A mala xente ou Morreu un home, no eido da banda deseñada; mesmo das combativas propostas do novo hip hop creado por xente como Keny Arcana ou Mafia K, no eido musical; un ten a impresión de que as masivas mobilizacións, bloqueos e revoltas habidas recentemente no país galo para se opor á nova lei de xubilación non poden ser froito dunha lucidez sobrevida e espontánea. Esa sociedade leva xa un feixe de tempo preparando o caldo de cultivo para o que hoxe acontece. Desde hai anos, unha chea de creadores está anunciando nas súas obras o que hai uns días vimos agromar en forma de folga xeral indefinida. Do malestar na banlieu, aos esforzos por rescatar a memoria das loitas obreiras dun esquecemento que só beneficiaba ao lepenismo, as clases populares francesas parecen, polo menos desde fora, estar sabendo contar a si mesmas quen foron no pasado, quen son no presente, e quen poden ser (aprendendo do pasado e do presente) no futuro. Que este esforzo na transimisión de ideas, ademais, o estean a saber levar a cabo a través de linguaxes interesantes para as novas xeracións ben pode ser un dos factores (naturalmente non o único nin sequera o máis importante) que explique a alta participación de mozos e mozas nas mobilizacións deste outubro.