O menos común dos sentidos

«Ciertas palabras son como campos de batalla cuyo sentido es una victoria, revolucionaria o reaccionaria, necesariamente arrancada tras una lucha encarnizada.» La insurrección que viene. Comité invisible (Melusina, 2009)

«El problema del lenguaje es el foco de todas las luchas por la abolición o el mantenimiento de la actual alienación, inseparable del conjunto de esas luchas. Vivimos en el lenguaje como en un aire contaminado. Al contrario de lo que piensan los hombres de espíritu, las palabras no juegan. No hacen el amor, como creía Breton, más que en sueños. Las palabras trabajan por cuenta de la organización dominante de la vida. [...] Bajo el control del poder, el lenguaje siempre designa una cosa distinta de lo autenticamente vivido. Es ahí precisamente donde empieza la posibilidad de una contestación completa. En la organización del lenguaje, la confusión ha llegado a tal extremo que la comunicación impuesta por el poder se revela como una impostura y un embuste.» Extracto dun artigo da revista Internationale situationniste nº 8/ Xaneiro/1963 (Literatura gris, 2000)

«El Estado moderno se ha dado por etimología la raíz indoeuropea st- de la fijeza, de las cosas inmutables, de lo que es. La maniobra ha engañado a más de uno. Ahora que el Estado no hace más que sobrevivirse, la transposición se aclara: es la guerra civil —stasis en griego— la que cumple el papel de la permanencia, y el Estado moderno no habrá sido otra cosa que un proceso de reacción a esta permanencia.» Introducción a la guerra civil. Tiqqun. (Melusina, 2008)

Expoño a seguir algunhas reflexións que quixera compartir ao fío do sucedido en torno a dous feitos políticos —un a escala internacional o outro a escala local— que tiveron lugar estes días. O primeiro é o golpe de estado en Honduras. O segundo, a moción de censura en Gondomar. Pero tranquilidade, non é a miña pretensión facer unha comparación directa e forzada entre o derrocamento manu militari do presidente Zelaya e o derrocamento per loca transfuguista do alcalde Araúxo; senón determe, unha vez máis, nun fenómeno —a prostitución da linguaxe— común a un e a outro acontecemento.
E é que a creba do sentido das palabras chama poderosamente a atención nestes episodios. Se para calquera que estivese atento ao acontecido en Honduras era evidente que asistiamos a un golpe de estado, moitos medios de comunicación mundiais (tamén os españois) tardaron un tempo, e incluso discutiron, se o que presenciabamos era un golpe de estado ou a deposición dun presidente que, segundo estes mesmos medios, debía ser arrestado por ter conculcado a constitución. O que seguiu a estes primeiros impases foi a reacción indignada de medio globo que se viu impelido a afirmar o obvio: déranse as voltas que se deran, o que estaba sucedendo en Honduras era, efectivamente, un golpe de estado.
Se imos a Gondomar, e co abismo que separa —como xa puxen de relevo— os dous contextos, non é difícil establecer a analoxía. Así, ante a desinformación interesada dos medios galegos de maior difusión, empeñados en falar continuamente nos seus titulares de «cambio de goberno» debido á «parálise» e non de «moción de censura» ou de «transfuguismo», non estraña que o movemento cidadán que soubo expresar con lucidez a indignación ante o ocorrido se vise obrigado a pór nas súas bandeiras algo ben diáfano e, outra volta, ben obvio: moción=corrupción. Nesta necesidade de narratividade nos movemos.
Vemos, logo, que tanto nun caso coma no outro, as primeiras horas —as horas das definicións que quedarán na memoria das persoas— eran cruciais. Se os medios trataban, no caso hondureño, de restar forza á idea «golpe de estado» por mor da súa vinculación coa tradición antidemocrática latinoamericana (eles que nos queren convencer de que a loita en latinoamérica líbrase entre democracia vs. populismo), no caso gondomarense, a teima era facer desaparecer o termo «moción de censura» ou «transfuguismo» e a súa asociación (máis tratándose deste municipio do Val Miñor) coa mafia urbanística. Conviña, emporiso, deseñar un traxe a medida que fixese democraticamente aceptables e incluso necesarias, prácticas a todas luces execrables. Facer, en definitiva, do excepcional o normal.
Contigua á noción de normalidade está a de sentido común. De aquela ou aquel do que se di que non ten sentido común, enténdese que é unha persoa amiga de abrazar posturas ou comportamentos estrafalarios, pouco razoables, perigosos, ou simplemente loucos; e á inversa, de quen fai gala de sentido común dise que o fai tamén de cordura, prudencia e previsibilidade. A loita pola definición da normalidade é central para controlar que cousas entran e que cousas non entran niso que chamamos sentido común, e controlar a definición de sentido común constitúe o primeiro paso para coutar calquera arela de cambio social; xa que incluso cando coloquialmente se di que o sentido común é o menos común dos sentidos o que se pretende non é pór de relevo a imposibilidade do consenso senón a represión de toda violación desas normas non escritas.
Para ilustrar a importancia que outorga a dereita ao significado da noción de normalidade poño tres exemplos tomados da actualidade:
1. O xornal hondureño La tribuna na súa edición do mércores 8 de xullo abriu cunha gran foto na que se vía unha manifestación popular. Se o pé de páxina afirmaba —indicándonos xa por onde respira ideoloxicamente— que «miles de hondureños marcharon a favor de la paz y la democracia mientras clamaban contra el intervencionismo de Hugo Chávez»; na parte superior da fotografía un grande titular a toda páxina expresaba o verdadeiramente interesante: «Volver a la normalidad». Neste caso normalidade significa esquecer que o presidente Zelaya foi deposto irregularmente e aceptar unha mediación entre este e o novo candidato Micheletti.
2. Gondomar. O estreado novo alcalde (un tal Urgal) afirmou —nunhas declaracións a unha emisora de radio o día da moción de censura— que «o que sucedeu na vila é que a xente quería que gobernase xente normal»; neste caso, naturalmente, xente normal significa o propio Urgal.
3. Noutro contexto. O da folga do metal da provincia de Pontevedra. Moitos medios sintetizaron a suspensión por parte dos sindicatos da recente folga do metal coa mesma pílula analxésica de sempre: «Vigo vuelve a la normalidad». Onde normalidade significa que os obreiros non deben protestar polas súas condicións de traballo.

Igual que as rúas de Honduras —como antes as de Bolivia ou as de Venezuela— están sendo escenario de mobilizacións por parte de dous bandos irreconciliables; non é descartable que pronto vexamos en Gondomar algunha mobilización en apoio á moción de censura; consumándose así unha fenda social que semella ser, tanto nestas cuestións como en moitas outras, cada vez máis infranqueable. Se noutros momentos históricos asistiuse a unha competición de sistemas contrarios dotados con cadansúa retórica propia, nesta pax americana imperante, parece que os antagonismos están a desenvolverse no seo mesmo da lingua, até o punto de que incluso están saltando polos aires as convencións mínimas que establecen cales deben ser os nomes das cousas. A noción de normalidade ou de sentido común —como outros tantos conceptos da lingua— están perdendo a súa inocencia, aflorando, en troques, coma un campo de batalla máis da confrontación política. Hai un sentido-do-sentido-común de dereitas como hai un sentido-do-sentido-común de esquerdas; dando por boa, aínda que sexa por outra porta, a máxima popular de que efectivamente o sentido común é o menos común (en canto que compartido) dos sentidos. O cal me leva a pensar que o que Marx denominaba «guerra de clases» e colectivos radicais franceses actuais, coma Tiqqun, denominan directamente «guerra civil», parece que se comeza a agudizar, nas nosas sociedades mediáticas, antes que en ningún outro sitio, no seo da propia lingua.