A música das feras

Mentres o exército israelí arrasa Gaza -como o Atila de Castelao arrasou Galiza noutrora- escoito a obra dun músico americano de raigaña xudía: Uri Caine. No ano 2006 Caine dáballe unha peneira jazzística a W.A. Mozart coa mesma afouteza e ausencia de prexuizos cos que se enfrontou, por exemplo en 1997, a Gustav Mahler. De feito, na súa achega a este outro xudeu da Bohemia, Caine xogou coa ironía máxima de pasar as composicións daquel -imbuídas como estaban da tradición romántica xermana- polo tamiz da música klezmer propia dos askenazís de Centroeuropa. Como se deste xeito o americano decidise perpetrar a súa pequena vinganza co compositor que renegara –aceptando bautizarse– da súa condición de semita, e que non tiña empacho en recoñecer que para el esta traizón non significaba máis que un "cambio de abrigo".
Pero o que hoxe escoito non son nin as alegres melodías do salzburgués nin o postromanticismo do bohemio, hoxe escoito a lectura que Caine fixo, no mesmo ano 1997, do gran epígono –con licencia de J. S. Bach e Ludwig Van Beethoven– da música xermana: Richard Wagner. E tamén aquí atopamos ironía. A primeira delas no título do traballo: Wagner e Venezia. Como se fose necesario o marco vaporoso e carnavalesco da cidade dos canais para situármonos mellor ante o que imos recibir. E que atopamos? Unha versión de cámara (seis músicos, acordeonista incluído) da ampulosa e grandilocuente música do teórico da Gesamtkunstwerk (arte total) interpretada, para maior vulgarización, nun café italiano; ou como di o libreto que acompaña ao meu cd: "Un Wagner de peto". Hai algo más sutilmente humorístico que ver a un xudeu achegarse ao grande musicador da mitoloxía xermana, ao home que haberá nutrir, pasado o tempo, as ínfulas megalomaniacas das hostes do Füher, coa sinxeleza e a nudez –paroxística na Cabalgata das valquirias– que atopamos neste traballo de Uri Caine? E sobre todo... non é proba da boa saúde psíquica dun pobo (preocupación que sempre ven despois de asegurar a saúde física) o feito de un integrante do mesmo estar disposto a dar nova vida a un dos principais materiais cos que se construíu a xustificación do seu pretendido exterminio?
Pensando nestas relacións entre música e ideoloxía veume á mente un par de casos análogos, neste caso acontecidos no marco español e tamén no galego. O primeiro era a teima de Manuel Vázquez Montalbán por recuperar a copla para a memoria republicana e democrática tras anos de apropiación por parte do máis reseso nacionalismo español; teima que daría os seus froitos primeiro en xente coma Carlos Cano ou Martirio e ultimamente en personaxes coma o Cigala. O segundo foi a polémica vivida hai ben pouco no noso país, cando a presidencia socialista do parlamento galego decidiu festexar o vintecinco aniversario da institución cunha versión flamenca do himno que compuxera Pascual Veiga. A conclusión é obvia: se o pobo xudeu e o pobo español estaban xa preparados para enfrontarse aos seus pasados tamén no musical, todo parecía indicar, e por algo sería, que o pobo galego –ou polo menos a súa parte máis consciente– non o estaba.
O tradicional concerto de aninovo que se celebra en Viena cada un de xaneiro foi dirixido, desta volta, por outro xudeu sensible á relación entre música e ideoloxía: Daniel Barenboim. Ademais de polo seu labor profesional, Barenboim é coñecido polo traballo que leva a cabo coa orquestra West-Eastern Divan –no marco da fundación que impulsou canda o palestino xa falecido Edward Said– para tecer fíos entre a comunidade israelí e a árabe. Desde a vella capital Austrohúngara, Barenboim pediu que o 2009 sexa o ano en que a paz chegue a Oriente Próximo. O que está a suceder en Gaza parece querer contradicilo. Sería de ilusos pensar que a música por si soa pode cumprir algún papel relevante á hora de resolver conflictos políticos. Como moito pode ser importante, e así o di a mesma web da Fundación Barenboim-Said, "no achegamento entre as persoas, brindándolles a oportunidade de coñecerse". E porén, non hai que desanimarse: se o III Reich caeu vítima da súa irracionalidade, Israel caerá vítima da súa prepotencia. A clave está en que os países de Europa deixen de comportarse como autistas desmemoriados e que os EEUU deixen de acreditar nos panfletos de Samuel P. Huntington; alguén que, se cadra para facernos un sinal, deixou este mundo nos derradeiros días do infausto 2008.
Así, mentres soa a versión que un semita fixo do lánguido Preludio de Tristán e Isolda, penso no día en que unha Palestina soberana sexa quen de dar ao mundo intérpretes que se atrevan a tocar música hebrea. Porque só cando escoitemos a reinvención árabe da música xudaica, respiraremos tranquilos, sabedores de que o fascismo israelí deixou de campar, como Atila en Roma, pola malfadada terra filistea.