Acaba de saír do prelo Anti-natura (Xerais, 2008) no que María Xosé Queizán retoma, desde a súa postura feminista, a confianza que depositara o pensamento ilustrado clásico na cultura, na ciencia, nas institucións políticas e na idea xeral de progreso teorizada por aqueles fillos da revolución francesa. Pero para iso María Xosé Queizán emite, en primeiro lugar, unha crítica contra aqueles mesmos ilustrados –Condorcet sálvase da queima– que, coma Kant ou Rousseau, nunca se pararan a cuestionar o papel subalterno das mulleres nas sociedades do seu tempo.
A tese principal do libro consiste en reivindicar o cultural fronte ao natural. Dito doutro xeito: a autora pretende denunciar a «celada do Naturalismo» toda vez que «dicir que a diferenza entre mulleres e homes é natural resolve toda discusión e anula calquera posible cambio». O vello discurso naturalista que, segundo Queizán, volve unha e outra vez en forma de «sempiterno retorno ás arcadias, locus amoenus, á idealización pastoril, desprezo de Corte e loanza da aldea, ao romanticismo roussoniano, ao escape hippy e ao ambiente country» veu impregnar tamén o discurso –no que atinxe máis especificamente á muller– do «esencialista» e «neoliberal» feminismo da diferenza ocupado en profundizar no «ser muller», así como a certas prácticas de moda entre as mulleres urbanas actuais (o parto natural) que a Queizán se lle antollan algo así como unha animalización regresiva e cargada de esoterismo escurantista.
Queizán fai un chamamento a non ter medo á ciencia –aínda que sexa na súa variante bioxenética– e, tras vislumbrar a próxima caducidade do coito como única forma posible de intercambio xenético e, polo tanto, de relación sexual paradigmática entre homes e mulleres, a autora ve con optimismo o que chama «a segunda creación» (isto é, a capacidade desenvolvida polo ser humano para mellorarse a si mesmo, para modificarse, para trascender as cadeas do biolóxico, mesmo na maneira de reproducirse) que coa expansión da enxeñería xenética adviría, moi na liña do cyborg de Donna Haraway, como triunfo definitivo da cultura humana sobre a natureza.
Neste libro hai dúas cousas que merecen ser loadas: por un lado o interese da editorial en editar ensaio na nosa lingua –algo do que andamos ben escasos– e polo outro a valentía da autora en manter posicións definidas e claras en temas candentes (a prostitución, os malos tratos, leis de igualdade, xenética) e en apostar por unha liña argumental forte, algo pouco frecuente no por veces pacato panorama intelectual galego. Pero dito isto, cómpre tamén aclarar que ao ler o libro de María Xosé Queizán un ten a impresión de que as súas invitacións a non temer a ciencia e os avances humanos foron escritas como se o século XX non tivese existido. Como se Einstein non contribuíse a crear a bomba que arrasaría Hiroshima, como se detrás da bioxenética non ameazase a sombra da euxenesia ou da crise alimentaria que provoca a industria dos transxénicos ou como se –así nolo ensinou Foucault– o discurso da ciencia (e a ciencia mesma) non estivese tamén penetrada polo poder, non fose ela mesma –máis que a abstracción dunha neutralidade técnica inexistente– un instrumento ao servizo das correntes económicas hexemónicas.
Leo no prólogo da Dialéctica de la ilustración (Trotta, 2006) de Horkheimer e Adorno unha frase do primeiro –«La enfermedad de la razón radica en su propio origen, en el afán del hombre de dominar la naturaleza»– que ilustra a primeira das teses –o mito xa é ilustración– sostidas naquel libro. Así, di o prologuista: “Los mitos que caen víctimas de la Ilustración eran ya producto de ésta. En ellos late ya la aspiración al dominio. Los mitos, en efecto, querían «narrar, nombrar, contar el origen» y, por tanto, «explicar», es decir, en definitiva, controlar y dominar, tal y como se hace explícito con el paso del mito a las mitologías, de la narración a la doctrina.” .A segunda das teses –a ilustración recae en mitoloxía– é comentada con outras palabras dos filósofos alemáns: «La propia mitología ha puesto en marcha el proceso sin fin de la Ilustración, en el cual toda determinada concepción teórica cae con inevitable necesidad bajo la crítica demoledora de ser sólo una creencia, hasta que también los conceptos de espíritu, de verdad, e incluso de Ilustración, quedan reducidos a magia animista... Como los mitos ponen ya por obra la Ilustración, así queda ésta atrapada en cada uno de sus pasos más hondamente en la mitología».
Horkheimer e Adorno escribían estas frases despois de que a barbarie nacionalsocialista e a segunda guerra mundial tivesen arrasado Europa. A experiencia nazi sintetizou en si mesma o irracionalismo de raíz romántica coas súas ideas de lebensraum, de volkgeist e de pureza aria cun plan de exterminio que ademais levaría ás últimas consecuencias a ansia clasificatoria, racionalista, funcional propia do pensamento ilustrado. Mito e Ilustración mesturáronse nos anos trinta nunha bola de neve que habería reducir Alemaña a cinzas. Un episodio desta magnitude non pode obviarse.
Así, cando María Xosé Queizán pretende retomar o sentido de verdade que descansaba nas ideas ilustradas (e isto é comprensible, pois fóra da cultura non hai verdade ou mentira, non hai ben ou mal) dá a sensación de que se esquece da crítica a esas mesmas ideas; da necesidade de peneiralas denunciando o que contiñan de cegueira, de determinismo e de arrogancia.
Porque o que cómpre, en definitiva, é honrar a Darwin sen deixar de vixiar de preto a Himmler, o crucial para poder apelar novamente aos valores ilustrados sen cargos de conciencia sería poder integrar nun todo non destructivo a represión cultural e a amoralidade do natural. Ninguén dixo que fose fácil. Pero tomar en consideración só unha ou outra faceta é quedarnos a penas coa metade do que somos.
A tese principal do libro consiste en reivindicar o cultural fronte ao natural. Dito doutro xeito: a autora pretende denunciar a «celada do Naturalismo» toda vez que «dicir que a diferenza entre mulleres e homes é natural resolve toda discusión e anula calquera posible cambio». O vello discurso naturalista que, segundo Queizán, volve unha e outra vez en forma de «sempiterno retorno ás arcadias, locus amoenus, á idealización pastoril, desprezo de Corte e loanza da aldea, ao romanticismo roussoniano, ao escape hippy e ao ambiente country» veu impregnar tamén o discurso –no que atinxe máis especificamente á muller– do «esencialista» e «neoliberal» feminismo da diferenza ocupado en profundizar no «ser muller», así como a certas prácticas de moda entre as mulleres urbanas actuais (o parto natural) que a Queizán se lle antollan algo así como unha animalización regresiva e cargada de esoterismo escurantista.
Queizán fai un chamamento a non ter medo á ciencia –aínda que sexa na súa variante bioxenética– e, tras vislumbrar a próxima caducidade do coito como única forma posible de intercambio xenético e, polo tanto, de relación sexual paradigmática entre homes e mulleres, a autora ve con optimismo o que chama «a segunda creación» (isto é, a capacidade desenvolvida polo ser humano para mellorarse a si mesmo, para modificarse, para trascender as cadeas do biolóxico, mesmo na maneira de reproducirse) que coa expansión da enxeñería xenética adviría, moi na liña do cyborg de Donna Haraway, como triunfo definitivo da cultura humana sobre a natureza.
Neste libro hai dúas cousas que merecen ser loadas: por un lado o interese da editorial en editar ensaio na nosa lingua –algo do que andamos ben escasos– e polo outro a valentía da autora en manter posicións definidas e claras en temas candentes (a prostitución, os malos tratos, leis de igualdade, xenética) e en apostar por unha liña argumental forte, algo pouco frecuente no por veces pacato panorama intelectual galego. Pero dito isto, cómpre tamén aclarar que ao ler o libro de María Xosé Queizán un ten a impresión de que as súas invitacións a non temer a ciencia e os avances humanos foron escritas como se o século XX non tivese existido. Como se Einstein non contribuíse a crear a bomba que arrasaría Hiroshima, como se detrás da bioxenética non ameazase a sombra da euxenesia ou da crise alimentaria que provoca a industria dos transxénicos ou como se –así nolo ensinou Foucault– o discurso da ciencia (e a ciencia mesma) non estivese tamén penetrada polo poder, non fose ela mesma –máis que a abstracción dunha neutralidade técnica inexistente– un instrumento ao servizo das correntes económicas hexemónicas.
Leo no prólogo da Dialéctica de la ilustración (Trotta, 2006) de Horkheimer e Adorno unha frase do primeiro –«La enfermedad de la razón radica en su propio origen, en el afán del hombre de dominar la naturaleza»– que ilustra a primeira das teses –o mito xa é ilustración– sostidas naquel libro. Así, di o prologuista: “Los mitos que caen víctimas de la Ilustración eran ya producto de ésta. En ellos late ya la aspiración al dominio. Los mitos, en efecto, querían «narrar, nombrar, contar el origen» y, por tanto, «explicar», es decir, en definitiva, controlar y dominar, tal y como se hace explícito con el paso del mito a las mitologías, de la narración a la doctrina.” .A segunda das teses –a ilustración recae en mitoloxía– é comentada con outras palabras dos filósofos alemáns: «La propia mitología ha puesto en marcha el proceso sin fin de la Ilustración, en el cual toda determinada concepción teórica cae con inevitable necesidad bajo la crítica demoledora de ser sólo una creencia, hasta que también los conceptos de espíritu, de verdad, e incluso de Ilustración, quedan reducidos a magia animista... Como los mitos ponen ya por obra la Ilustración, así queda ésta atrapada en cada uno de sus pasos más hondamente en la mitología».
Horkheimer e Adorno escribían estas frases despois de que a barbarie nacionalsocialista e a segunda guerra mundial tivesen arrasado Europa. A experiencia nazi sintetizou en si mesma o irracionalismo de raíz romántica coas súas ideas de lebensraum, de volkgeist e de pureza aria cun plan de exterminio que ademais levaría ás últimas consecuencias a ansia clasificatoria, racionalista, funcional propia do pensamento ilustrado. Mito e Ilustración mesturáronse nos anos trinta nunha bola de neve que habería reducir Alemaña a cinzas. Un episodio desta magnitude non pode obviarse.
Así, cando María Xosé Queizán pretende retomar o sentido de verdade que descansaba nas ideas ilustradas (e isto é comprensible, pois fóra da cultura non hai verdade ou mentira, non hai ben ou mal) dá a sensación de que se esquece da crítica a esas mesmas ideas; da necesidade de peneiralas denunciando o que contiñan de cegueira, de determinismo e de arrogancia.
Porque o que cómpre, en definitiva, é honrar a Darwin sen deixar de vixiar de preto a Himmler, o crucial para poder apelar novamente aos valores ilustrados sen cargos de conciencia sería poder integrar nun todo non destructivo a represión cultural e a amoralidade do natural. Ninguén dixo que fose fácil. Pero tomar en consideración só unha ou outra faceta é quedarnos a penas coa metade do que somos.
Sem comentários:
Enviar um comentário