Terrorismo divino

Di Jacques Derrida en Fuerza de ley. El «fundamento místico de la autoridad»: «La operación que consiste en fundar, inaugurar, justificar el derecho, hacer la ley, consistiría en un golpe de fuerza, en una violencia realizativa y por tanto interpretativa, que no es justa ni injusta en sí misma, y que ninguna justicia ni ningún derecho previo y anterior fundador, ningunha fundación preexistente, podría garantizar, contradecir o invalidar por definición». Así –segundo o filósofo– a lei, o dereito ou a soberanía nacerían a partir dun acto aleatorio que se impón polo único fundamento da súa propia forza. É desta violencia xeradora da que se nutren todas as revolucións e tamén todos os atentados terroristas.
O elevado número de vítimas, os ferros retortos, fumegantes e ennegrecidos do McDonnel Douglas, o IFEMA convertido en gran tanatorio, o aluvión de declaracións dos políticos, a atención desmesurada dos medios de comunicación, todo este cóctel catastrófico, creou nas nosas mentes post-11-S (e 11-M) unha estraña sensación de deja vu. Buscar de inmediato ao culpable deste masacre era unha reacción tan espontánea como irreprimible. E porén, non había terrorista. A ausencia de suxeito no que canalizar o odio, a falta de axente ao que culpar e fronte a quen posicionarse deixábanos mudos e impotentes, coma nenos perdidos na escuridade.
Escoito dicir na radio a unha das testemuñas que cando viu o estourido pensou que se trataba dun simulacro. Segundo esta persoa a explosión era, literalmente, “demasiado perfecta”. Demasiado perfecta. Como se os espectadores de realidades virtuais que somos xa só fósemos capaces de ver a representación da explosión en lugar da explosión mesma, como se xa esquecésemos que existen, na utopía tecnolóxica que nos rodea, erros (erros humanos dicimos, como se existisen outro tipo de erros), e que existe tamén, ao final de todo espectáculo, a morte.
Os episodios de violencia total como a caída do avión en Barajas, de pura destrucción salvaxe, inclemente e anónima xeran un baleiro. Todo semella relativizarse ante esta demostración de poder cego, ante esta toma de consciencia súbita da nosa fraxilidade. A mesma orde social vese en suspenso cando sentimos nas nosas carnes que por encima de nós e de todo o que construímos sobrevoa unha espada cruel, arbitraria e amoral. Velaí a razón de que ao lugar dos feitos acudan con celeridade todo tipo de mandatarios, reis e prebostes. Temen os que mandan o eventual regreso da violencia fundadora que progresa na disgregación e o desamparo. Topar o terrorista, o ser humano concreto e malvado que ameaza a paz nacional é, tras un destes despregues de absurdo, máis unha solución –un pegamento social– ca un problema.
Na análise do binomio violencia/xustiza derridiano hai unha mención a Walter Benjamin. Distinguía este entre xustiza divina e xustiza humana, entre «la violencia divina que destruye el derecho y la violencia mítica que funda el derecho». Se da segunda nacen países, constitucións e códigos penais, da primeira nace, con inmediatez, un silencio sobrecolledor e só a posteriori o bálsamo da relixión. Tanto ten se na causa última do accidente de Madrid se atopa o reverso sinistro da competitividade empresarial, o despiste dun operario axustando unha torca ou a vella e inexplicable mala sorte. Cada vez que percibimos a sensación incómoda de que o ser humano non controla o seu propio destino, e miramos ao chan, e nos intercambiamos entre pesarosos murmurios os lugares comúns da fatalidade, invádenos a sospeita de que de existir realmente o terrorista fantasmal á espreita sempre para esfarelar os vínculos sociais que nos suxeitan, ese terrorista só pode ser deus: a nada incomprensible que nos transforma nun saco de boxeo, no obxectivo banal de golpes que non sabemos como nin a quen devolver.