Microfascismos

Sigmund Freud sostiña que no noso subconsciente está gravada a idea do que el chamaba pai da horda primitiva (o xefe que posuía a todas as mulleres do clan sen atender sequera o tabú do incesto, e que era envexado polos seus fillos), algo que nunca existiu na realidade, unha sorte de estrutura mítica que identificamos coa parte máis autoritaria da figura paterna. Ignoro se a nosa psique funciona así ou non, pero, en relación co dito, si creo interesante o estudo que fixera o vienés sobre a relación –para el libidinal– entre o líder carismático e a masa que o adora. Tras a súa análise conclúese que todos os líderes deste tipo mostran unha actitude chea de paternalismo autoritario, é dicir, todos representan dalgún xeito a ese pai omnipotente da horda primitiva.
De toda a crítica emprendida pola psicanálise e a socioloxía estruturalista no que ten a ver coas relacións persoais, denunciando as formas de poder inseridas no seo das unidades familiares, bebeu o pensamento de esquerda que estouraría no hogano conmemorado maio do sesenta e oito. Moitos dos daquela mozos enragés pasaron do antiautoritarismo político e familiar de entón, a entoar, nestes últimos tempos, e con máis ou menos ironía, o retrouso sarkozyniano da volta aos principios, da importancia da disciplina e do mérito. Sobardada a sociedade que procuraba liberarse de varios séculos de cultura patriarcal arribamos a unha sociedade que busca rearmarse fronte á tiranía dos fillos caprichosos. Do escándalo da Santa Familia con manteiga de Bertolucci somos invitados a escandalizarnos co heterodoxo Houllebeq que escribe no seu As partículas elementais: A familia é o derradeiro reducto de comunismo primitivo.
Pais autoritarios e nenos coa Síndrome do Emperador: dous estremos dun mesmo fenómeno.

* * * * * * *

Cando lin sobre o chamado monstro de Amstetten pensei que os xornais estaban a falar –sería un milagre– dun personaxe de Thomas Bernhard. Era a segunda vez en pouco tempo que desde Austria saltaba o caso dun home aparentemente normal que mantiña retida durante anos a unha muller. En varias ocasións me preguntei que tería dito –de estar vivo o autor d´O Imitador de voces– do caso Josef Fritzl. Probablemente vería corroborada a súa nefasta opinión da humanidade en xeral e da humanidade austríaca en particular. Josef Fritzl, o home con dúas vidas, a cal máis sinistra. O veraneante en Tailandia, un máis entre os pailarocos europeos que sorrín á cámara inmortalizando as súas fazañas turístico-sexuais...
Pero en realidade non é o decadente hedonismo de Josef Fritzl o que me interesa, interésame máis comprender como pode unha sociedade, non só xerar a alguén coma Fritzl, senón crear un modo de vida e de relación social na que suxeitos coma o devandito poden levar a cabo os seus soños macabros, unha sociedade na que non só é imaxinable senón tamén factible pechar e abusar dunha muller no soto dun edificio durante tanto tempo. Só unha sociedade atomizada e individualista até o estremo pode explicar que ninguén desa vila escoitase nunca nada estraño naquel predio.
Pregúntome tamén, a propósito da filla e dos fillos/netos, como puideron permanecer durante tantos anos sen se rebelar. Como pode ser que en todo ese tempo o verdugo non tivese algún momento de descoido, algún intre no que fose posible fuxir ou chamar a atención do mundo exterior. Pensando sobre isto recordei as contestacións que daba Primo Levi aos que lle preguntaban como fora posible que os presos dos campos de concentración –sabendo que o seu destino eran as cámaras de gas– non fixesen nada por levantárense contra os seus captores. O italiano respondía que nunha situación onde o poder é exercido de forma tan extralimitada o suxeito esfarélase ata tal punto que a mesma idea da liberación semella demasiado afastada e imposible. Lembraba Levi que dentro do campo de concentración había moitos que perdían ata a máis mínima idea de dignidade, que decidían renderse por completo, que eran só mortos en vida sen vontade propia, anulados pola autoridade asoballante dos seus carcereiros. É paradoxal, e demostra isto o que cambian certos clixés co paso do tempo, que aqueles homes sen vontade fosen coñecidos dentro de Auswitz coma “os musulmáns”. Supoño que tamén as persoas emparedadas no soto de Amstetten acabaron sendo, pasado o tempo, unha especie de musulmáns.

* * * * * * *

Leo un comentario sobre o texto dramático de Bernhard: “A praza dos heroes”. Nel dise que, con esta obra, o autor non só conseguira anticiparse en varios anos ao imparable ascenso do fascismo (de Haider) en Austria, senón que conseguira denunciar tamén a penetración do fascismo na moral, nos comportamentos e nas ideas das xentes. “O seu diagnóstico –di o comentario– foi implacable: O fascismo o impregnaba todo. E o peor: a maior parte dos seus compatriotas eran fascistas sen sabelo”. Pretender calquera analoxía entre a figura de Fritzl e a dalgún dos encantadores de masas que triunfaron e trunfan en todo o mundo sería darlle ao psicópata austríaco máis protagonismo do que merece, pero si creo que se albisca no desprezo que mostrou este home polos seus semellantes o mesmo desprezo que mostraron algúns dos movementos autoritarios do pasado polas súas víctimas. Creo que Bernhard soubo ilustrar, a través da galería de perturbados, suicidas e asasinos das súas obras algo que non deberíamos esquencer: o fascismo non é unha entelequia abstracta, o fascismo agroma alí onde hai individuos “normais” con conductas permeábeis a esas ideas e a esas actitudes. A literatura de Bernhard ensínanos que se triunfa a patoloxía política que é o fascismo é porque antes triunfaron unhas relacións sociais tamén patolóxicas, que se hai fascismo no político é porque tamén hai fascismo no persoal e que, en definitiva, o fascismo tanto se pode encarnar na figura dun pai agresivo coma dun rapaz que nunca coñecese o significado da palabra non.